Nadgodziny bez zapłaty, brak urlopu, umowa na słowo. Tak wygląda praca w Polsce w 2025 r.

Wśród podstawowych praw przysługujących pracownikom znajdują się między innymi prawo do wynagrodzenia za każdą przepracowaną godzinę, prawo do urlopu wypoczynkowego, do umowy regulującej warunki zatrudnienia, czy do bezpiecznych warunków pracy. Choć z pozoru brzmią one jako coś oczywistego, w praktyce nie zawsze są respektowane.

Pracownicy często nie wiedzą, że mają prawo odmówić pracy po godzinach, nie otrzymują informacji o przysługującym im urlopie, a zdarza się także, że brak formalnej umowy utrudnia dochodzenie swoich praw. Dodatkowym problemem może być brak łatwego dostępu do działu kadr (lub brak takiego działu), niechęć do konfrontacji z przełożonymi lub obawa przed utratą pracy – zwłaszcza w mniejszych firmach czy miejscowościach o ograniczonym rynku zatrudnienia.

Z badania Pracuj.pl wynika, że 35 proc. pracowników dobrze zna swoje prawa, a 57 proc. ma ich ogólną świadomość. Jednak nawet tak wysoki poziom wiedzy nie gwarantuje, że zasady będą rzeczywiście przestrzegane.

A jak sytuacja wygląda pod kątem zgłaszania nieprawidłowości? W co trzecim przypadku, nawet jeśli pracownik próbował zgłosić nieprawidłowości, to nic się nie zmieniło. Co piąta osoba w ogóle nie zgłosiła problemu z obawy przed konsekwencjami. Jednocześnie niemal dokładnie taki sam odsetek badanych deklaruje, że zgłosili taką sprawę w swojej firmie i udało się ją rozwiązać. 20 proc. respondentów nie zgłosiło sprawy, bo nie wiedzieli, od czego zacząć. 

I dodaje, że właśnie dlatego uczciwość i zaangażowanie szefów są tak ważne – to oni mają wpływ na to, czy zasady z Kodeksu pracy faktycznie funkcjonują na co dzień.

Eksperci zaznaczają, że do najczęściej zgłaszanych problemów należą:

To sytuacje, które sprawiają, że wiele osób obawia się zmiany pracy, bo nie mają pewności, czy gdzie indziej będzie lepiej – a przecież stabilność i bezpieczeństwo zawodowe są kluczowe, by móc spokojnie planować przyszłość, także zawodową.

Niepokojące są także inne, powtarzające się nieprawidłowości. Pracownicy skarżą się na brak możliwości wykorzystania urlopu w preferowanym terminie, a także na niewłaściwe rozliczanie dodatków na przykład za pracę w nocy lub w dni ustawowo wolne od pracy.

Zdarzają się przypadki podpisywania umów, których warunki odbiegają od faktycznych ustaleń, a nawet pracy bez żadnej umowy, czyli na czarno. Niektórzy nie mają dostępu do informacji o przepracowanych godzinach lub wykorzystanym urlopie, a także nie otrzymują ekwiwalentu za urlop czy składki ZUS. Zgłaszane są także nieprawidłowości przy klasyfikowaniu typu umowy, na przykład zawieranie umów cywilnoprawnych tam, gdzie powinna być umowa o pracę.

Każdy z tych przypadków świadczy o braku transparentności i naruszeniu podstawowych zasad prawa pracy. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do wypalenia zawodowego, obniżonego poczucia bezpieczeństwa i trudności w planowaniu życia prywatnego.

Więcej wiadomości na temat rynku pracy można przeczytać poniżej:

Aż 86 proc. respondentów badania ARC na zlecenie Pracuj.pl reprezentujących sektor pracy fizycznej zaznacza, że na przestrzeni ostatnich dwóch lat poszukiwali nowej pracy i ją otrzymali (w tym także osoby, które ostatecznie nie zdecydowały się na zmianę pracodawcy). To jasny sygnał, że mobilność zawodowa w tej grupie rośnie, a rynek staje się coraz bardziej konkurencyjny.

Pracownicy fizyczni zapytani w dodatkowej ankiecie o to, które elementy prawa pracy są dla nich najważniejsze, najczęściej wskazują:

Bartłomiej Urbański wskazuje, że dla wielu osób szukanie pracy zaczyna się dziś od sprawdzenia w opiniach tego, czy firma przestrzega podstawowych zasad.

Z badania wynika, że ponad połowa pracowników analizuje warunki zatrudnienia już na etapie poszukiwań pracy – sprawdza lokalizację, godziny pracy i opinie o firmie w internecie. To sygnał, że coraz więcej osób podejmuje decyzje zawodowe świadomie i szuka miejsc, w których będzie traktowana fair. Dlatego warto korzystać z portali z ofertami pracy od sprawdzonych pracodawców – to zwiększa szansę na znalezienie uczciwego i bezpiecznego miejsca pracy.

Choć eksperci są przekonani, że świadomość przysługujących praw stopniowo rośnie, to wiele osób wciąż nie wie, jak reagować i gdzie szukać pomocy w przypadku ich łamania. Tymczasem prawo pracy chroni wszystkich zatrudnionych, a brak reakcji może tylko utrwalać nieuczciwe praktyki. Warto więc pamiętać, że nie jesteśmy wobec takich sytuacji bezbronni. Bartłomiej Urbański uważa, że pierwszym krokiem powinno być dokumentowanie wszelkich nieprawidłowości – zapisywanie godzin pracy, treści ustaleń z przełożonym, gromadzenie e-maili czy zdjęć grafików.

Jego zdaniem dodatkowym źródłem wsparcia mogą być związki zawodowe, nawet jeśli nie jesteśmy ich członkami, wiele z nich oferuje porady prawne i pomoc w sytuacjach konfliktowych. W przypadku poważniejszych naruszeń warto skontaktować się z Państwową Inspekcją Pracy, która jest uprawniona do kontroli przestrzegania przepisów, a zgłoszenie można złożyć anonimowo. Bartłomiej Urbański podkreśla, że bardzo ważne jest, by nie tracić zaufania do rynku pracy jako całości.