Krewni a powinowaci. Ta różnica ma znaczenie

O pokrewieństwie decyduje już sam fakt urodzenia się w danej rodzinie. Więzy rodzinne można co prawda w każdym momencie zerwać, ale tylko na tle relacji osobistych. I genetyka, i prawo nie przewidują możliwości ustania pokrewieństwa. Ustalenie, kto jest naszym krewnym, ma ogromne znaczenie w przypadku zawierania związku małżeńskiego. Zgodnie z przepisami nie mogą go zawrzeć osoby spokrewnione w linii prostej, rodzeństwo oraz powinowaci w linii prostej. Pokrewieństwo oraz powinowactwo pozwala również ustalić, kto i na jakich zasadach może dziedziczyć po zmarłym – mowa oczywiście o dziedziczeniu ustawowym oraz o zachowaniu prawa do zachowku.

Ustalenie pokrewieństwa odbywa się, wychodząc od matki. Krewnymi są ci, którzy pochodzą od jednej osoby. Zgodnie z wyrokiem WSA w Lublinie z dnia 22 listopada 2012 roku (sygn. akt II SA/Lu 757/12), krewnymi są osoby pochodzące od jednego wspólnego przodka, ale nie muszą oni mieć tych samych rodziców – wystarczy jeden wspólny rodzic. Okazuje się więc, że termin „rodzeństwo” obejmuje także rodzeństwo przyrodnie. Tymczasem powinowactwo powstaje w sposób sztuczny, nie ma nic wspólnego z genetyką.

Powinowactwo powstaje wskutek zawarcia małżeństwa. Pojawia się między członkami rodziny żony a członkami rodziny męża. Teściowie są więc powinowatymi pierwszego stopnia w linii prostej, natomiast szwagrowie to powinowactwo drugiego stopnia w linii bocznej. Co istotne, pomiędzy powinowatymi nie występują więzy krwi, zatem z medycznego punktu widzenia są to osoby całkowicie obce. Nie są więc brane pod uwagę na przykład w określaniu ryzyka wystąpienia choroby genetycznej. Niemniej jednak powinowactwo to ważny termin z prawnego punktu widzenia.

Więcej poradników prawnych na Bizblogu

Ustalenie osób spowinowaconych jest bardzo istotne na przykład w kontekście możliwości zawarcia związku małżeńskiego. Prawo nie dopuszcza bowiem możliwości zawarcia małżeństwa pomiędzy powinowatymi w linii prostej, chyba że wyrazi na to zgodę sąd. Powinowactwo może stanowić przesłankę do ustalenia obowiązku alimentacyjnego oraz kontaktów z dziećmi. Ma też znaczenie na tle prawa cywilnego i karnego. Rozprawy sądowej nie może prowadzić sędzia, który byłby spowinowacony z którąkolwiek ze stron. Rodziłoby to bowiem ryzyko zarzutu nadużycia. Ponadto osoby spowinowacone mają prawo odmówić składania zeznań, nie chcąc obciążać będącego członkiem rodziny oskarżonego. Natomiast urzędnicy nie mogą załatwiać spraw, których stroną jest osoba z nimi spowinowacona. Ustalenie powinowactwa może okazać się konieczne w sprawach spadkowych. Choć powinowaci nie są powoływani do dziedziczenia w pierwszej kolejności, to w uzasadnionych przypadkach mogą objąć majątek zmarłego.

Stosunek powinowactwa pojawia się z mocy prawa, w momencie zawarcia związku małżeńskiego. Powinowaci nie muszą dopełniać żadnych formalności w tym aspekcie. Co istotne, powinowactwo nie ustaje pomimo rozwodu ani ustania małżeństwa. Oznacza to niemożność zawarcia małżeństwa pomiędzy żoną lub mężem a zstępnymi lub wstępnymi byłego małżonka.

Powinowactwa najczęściej nie ustala się, jeśli nie zachodzi taka konieczność w konkretnej sprawie. Powinowactwo może być badane przez sąd albo organ administracyjny, ale zwykle jego stwierdzenie następuje po przedstawieniu przez stronę stosownej dokumentacji. Postępowanie odbywa się na przykład, gdy świadek odmawia złożenia zeznań, powołując się na istniejące pomiędzy nim a oskarżonym powinowactwo. Czasami należy też ustalić stopień więzów rodzinnych w celach spadkowych.