Finanse samorządów łupnęły z hukiem. Jak do tego doszło?
Rząd twierdził, że Nowy Ład nie będzie miał wpływu na kondycję finansową gmin, a prezydenci i burmistrzowie miast byli dokładnie odwrotnego zdania. Kto ma rację? Przez większość ubiegłego roku samorządy były na dużym plusie. W ostatnim kwartale doszło jednak do potężnego tąpnięcia...
Po III kw. 2022 r. sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego pozostaje dobra. Samorządy wykonały nadwyżki budżetowe, zarówno w części bieżącej jak i w całych budżetach. Wyniki te nie obejmują jeszcze dodatkowych dochodów z PIT w tym roku w kwocie wynoszącej prawie 13,7 mld zł - uspokajał w listopadzie wiceminister finansów Sebastian Skuza.
Resort chwalił się, że jest to efekt rozwiązań stabilizujących jednostki samorządu terytorialnego. Po trzech kwartałach samorządy miały łącznie prawie 15 mld zł nadwyżki. Wtem...
Na koniec roku samorządy wpadły w deficyt
I to nie byle jaki, bo aż 8 mld zł. Analitycy banku Pekao SA komentują, że przyczyn należy upatrywać przede wszystkim we wzroście kosztów wywołanych inflacją, pojawieniu się nowych wydatków i obniżeniu stawek PIT.
Podatkiem dochodowym rząd dzieli się z samorządami w ten sposób, że do tych drugich trafia około 30 proc. Dla budżetu centralnego wpływy z PIT nie są kluczowe, ale gminy mocno odczuwają ich wahania. Dla przykładu w Warszawie dochód z PIT-ów w 2019 r. stanowił 25 proc. budżetu.
Z tego względu samorządy protestowały, gdy premier Morawiecki postanowił obniżyć podstawową stawkę podatku z 18 proc. do 17 proc. Jak pamiętamy w lipcu 2022 r. doszło do kolejnej obniżki, tym razem obowiązującej nawet z mocą wsteczną i dochodowy dla przeciętnego Kowalskiego spadł do 12 proc. Jak widać, nie pozostało to bez wpływu na kondycję finansową polskich gmin.
Poważne inwestycje trzeba będzie przełożyć
I nie chodzi tu nawet o problemy budżetowe, choć z pewnością one również grają tu swoją rolę. Inflacja sprawia, że drożeją materiały budowlane, robocizna i wiele innych rzeczy potrzebnych do rozbudowy i modernizacji infrastruktury miasta. By utrzymać dotychczasowy poziom inwestycji, pieniędzy na nie powinno być więc coraz więcej.
Wiele wskazuje jednak na to, że będzie odwrotnie. Eksperci Pekao SA zauważyli, że w ubiegłym roku wartość inwestycji samorządowych po raz pierwszy przekroczyła w skali kraju 60 mld zł. Ich realny wzrost był jednak bardzo nieznaczny.
Obserwujemy raczej długoletnią stagnację - komentują analitycy.
Co więcej, samorządowcy trafią za moment w lukę między dwa programy funduszy unijnych. Ten na lata 2013-2020 już się zakończył, tymczasem nowy obliczony na lata 2021-2027 zaliczył spore opóźnienie. Dopiero w marcu tego roku samorządowy dostali zapewnienie, że mogą podpisywać umowy i realizować płatności w ramach nowej perspektywy unijnej. Do Polski trafi łącznie 76 mld euro. To dużo, ale owoce unijnych programów zobaczymy dopiero w kolejnych latach.
