Wybierasz się na urlop do Chorwacji? Pamiętaj o dwóch ważnych zmianach, do których doszło w tym roku
Chorwacja jest już pełnoprawnym członkiem unii walutowej. Jako kandydat i bliski współpracownik EBC przeszła długą drogę. W końcu udało się spełnić wszystkie warunki i od 1 stycznia kraj przyjął euro. Warto o tym pamiętać w Polsce, bo Chorwacja od lat okupuje pierwsze miejsca wśród najpopularniejszych kierunków wakacyjnych.
Wakacje w Chorwacji będą w tym roku wyglądały nieco inaczej niż w ostatnich latach. Jeśli planujecie pobyt nad Adriatykiem, pamiętajcie, żeby zabrać ze sobą euro. Od 1 stycznia 2023 r. Chorwacja jako dwudziesty kraj dołączyła do strefy euro. To wydarzenie miało miejsce 10 lat po wejściu Chorwacji do Unii Europejskiej w 2013 r. Ponadto 1 stycznia 2023 r. Chorwacja dołączyła także do strefy Schengen.
Przypomnijmy, że przyjęcie wspólnej waluty uzależnione jest od spełnienia tzw. kryteriów konwergencji, które określone zostały pierwotnie w Traktacie z Maastricht. Kryteria konwergencji gospodarczej dotyczą czterech obszarów, tj. stabilności cen, sytuacji finansów publicznych, kursu walutowego oraz długoterminowych stóp procentowych. Przyjrzyjmy się bliżej tym kryteriom oraz sprawdźmy jak zostały one spełnione przez Chorwację.
Inflacja i dług publiczny pod kontrolą
W zakresie stabilności cen średnia stopa inflacji za ostatni rok wyrażona zharmonizowanym wskaźnikiem cen konsumpcyjnych (Harmonized Index of Consumer Prices, HICP) w kandydującym państwie członkowskim nie powinna być wyższa niż wartość referencyjna, którą oblicza się jako średnią arytmetyczną stóp inflacji trzech krajów UE z najbardziej stabilnym poziomem cen, powiększoną o 1,5 pp. Z raportu o konwergencji Otwiera się w nowym oknie Europejskiego Banku Centralnego (EBC) z czerwca 2022 r. wynika, że wartość referencyjna dla kryterium stabilności cen wyniosła 4,9 proc. Chorwacja ze średnią stopą inflacji HICP na poziomie 4,7 proc. spełniła to kryterium.
W ramach oceny stanu finansów publicznych wyznaczono dwa kryteria, tzn. deficyt instytucji rządowych i samorządowych nie może przekraczać 3 proc. PKB, a dług publiczny nie może być wyższy niż 60 proc. PKB. W przypadku Chorwacji w 2021 r. choć deficyt kształtował się nieco poniżej 3 proc. PKB, to dług publiczny przekroczył wartość progową, osiągając niemal 80 proc. PKB. Jednak w ocenie Komisji Europejskiej, dług publiczny znajduje się w trendzie spadkowym. Poza tym, uwzględniono wyjątkowe okoliczności, które nie pozostają bez znaczenia dla oceny sytuacji fiskalnej, tj. kryzysy wywołane pandemią COVID-19, a następnie zbrojną agresją Rosji na Ukrainę.
Z kolei do oceny stabilności kursu walutowego konieczne jest przystąpienie kandydującego kraju do systemu ERM II co najmniej na okres 2 lat. Wówczas ocenia się stabilność kursu danej waluty krajowej do euro, czyli czy kurs ten był zbliżony do parytetu ERM II oraz czy udało się utrzymać krajową walutę w tym systemie bez jej dewaluacji wobec euro. Chorwacja do systemu ERM II przystąpiła 10 lipca 2020 r. przy kursie centralnym wynoszącym 7,53450 kun za euro ze standardowym pasmem wahań ±15 proc. W czasie uczestnictwa w ERM II kurs chorwackiej waluty cechował się niską zmiennością i był zbliżony do kursu centralnego. 12 lipca 2022 r. wraz z oficjalnym zatwierdzeniem przez Radę Unii Europejskiej przyjęcia Chorwacji do strefy euro ustalono także ostateczny kurs wymiany chorwackiej kuny do euro na poziomie 7,53450 kun za euro.
Wreszcie trwałą konwergencję gospodarczą ocenia się także przez pryzmat poziomu długoterminowych stóp procentowych. Do oceny tego kryterium stosuje się wartość referencyjną obliczoną jako średnia arytmetyczna długoterminowych stóp procentowych trzech państw członkowskich z najniższym poziomem inflacji (tzn. tych samych co przy badaniu kryterium stabilności cen), powiększona o 2 pp. W czasie ostatniego badania konwergencji wartość referencyjna wyniosła 2,6 proc. Chorwacja spełniła również to kryterium, gdyż w okresie referencyjnym długoterminowe stopy procentowe w tym kraju wynosiły średnio 0,8 proc.
Prawo kandydata musi być zgodne z unijnymi traktatami
W ramach tzw. konwergencji prawnej ocenia się, czy ustawodawstwo kraju objętego derogacją jest zgodne z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz regulacjami obowiązującymi w Eurosystemie. W szczególności ocenie podlegają przepisy dotyczące niezależności banku centralnego oraz zakazu finansowania monetarnego (jest to zakaz bezpośredniego udzielania ze środków banku centralnego pożyczek na pokrycie deficytu lub jakichkolwiek innych kredytów organom szczebla rządowego i lokalnego).
W tym obszarze uznano, że chorwackie prawo jest spójne z Traktatem. Przede wszystkim odnotowano fakt, że Chorwacja wdrożyła rekomendacje EBC przedstawione w Raporcie o konwergencji w 2020 r. W tym zakresie wzmocniono niezależność banku centralnego, wprowadzając zapis w ustawie o Narodowym Banku Chorwacji, który wyraźnie zakazuje rządowi chorwackiemu wywierania jakiejkolwiek presji na członków organów decyzyjnych krajowego banku centralnego.
Oprócz przesłanek ekonomicznych i prawnych, dużą rolę odgrywają także czynniki emocjonalne i psychologiczne. Obywatele Chorwacji byli nastawieni raczej pozytywnie do wspólnej waluty, choć wprowadzenie euro wzbudzało w nich także pewne obawy. Z badania Eurobarometr przeprowadzonego na wiosnę 2022 r. wynika, że ponad połowa (55 proc.) respondentów była za przyjęciem euro, podczas gdy przeciw pozostawało 42 proc.
Jednak na pytanie o to czy przyjęcie euro będzie korzystne czy nie, proporcje się odwróciły i 45 proc. respondentów uważało, że będzie to pozytywne dla ich kraju, a 49 proc. badanych uznało, że przejście na euro będzie miało negatywne skutki. Wśród głównych obaw związanych z przyjęciem euro Chorwaci wymieniali: wzrost cen (81 proc.), a także utratę tożsamości narodowej (57 proc.) oraz utratę niezależnej krajowej polityki gospodarczej (49 proc.). Należy jednak zaznaczyć, że decyzja o przystąpieniu do strefy euro powinna być przede wszystkim umotywowana ekonomicznie, tzn. bilans korzyści i kosztów powinien być dodatni.
Przyjmujesz euro, wchodzisz do unii bankowej
Wejście do strefy euro automatycznie oznacza także przystąpienie do unii bankowej, która – póki co – opiera się na dwóch filarach, tj. Jednolitym Mechanizmie Nadzorczym (Single Supervisory Mechanism, SSM) oraz Jednolitym Mechanizmie Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Single Resolution Mechanism, SRM). W ramach SSM, który został utworzony w 2014 r., funkcje nadzorcze zostały powierzone Europejskiemu Bankowi Centralnemu, który sprawuje bezpośredni nadzór nad największymi bankami krajów uczestniczących w unii bankowej.
Ponadto EBC jest także odpowiedzialny za wspólne procedury nadzorcze stosowane w ramach SSM. Na poziomie krajowym pozostały kompetencje nadzorcze nad mniej istotnymi bankami. Z kolei drugi filar, SRM, funkcjonuje od 2015 r. i jego centralną instytucją jest Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Single Resolution Board, SRB). Celem ustanowienia SRM ma być zapewnienie skutecznego rozwiązywania sytuacji kryzysowych z udziałem banków działających w skali europejskiej. Dotychczas SRB zastosowała procedurę resolution wobec dwóch banków: w 2017 r. wobec hiszpańskiego Banco Popular oraz w 2022 r. wobec dwóch spółek zależnych (chorwackiej i słoweńskiej) Sberbanku. Trzeci filar unii bankowej, którym ma być wspólny system gwarantowania depozytów, wciąż pozostaje w fazie koncepcyjnej, gdyż brak jest zgody politycznej co do jego utworzenia.
Chorwacja najpierw była bliskim współpracownikiem EBC
Warto zaznaczyć, że do unii bankowej można także przystąpić, nie będąc krajem eurolandu. Wówczas uczestnictwo odbywa się na zasadzie „bliskiej współpracy” z EBC, przy czym status krajów pozostających w „bliskiej współpracy” z EBC jest słabszy niż krajów strefy euro, będących pełnoprawnymi uczestnikami unii bankowej, gdyż nie korzystają one ze wszystkich praw i przywilejów, w tym przede wszystkim mają ograniczony udział w procesie decyzyjnym SSM.
Mimo to w lipcu 2020 r. Chorwacja i Bułgaria (która także wyraziła chęć przyjęcia euro) zawarły „bliską współpracę” z EBC. Wiązało się to z przeprowadzeniem kompleksowej oceny kondycji sektora bankowego w tych krajach. Od 1 października 2020 r. obydwa kraje formalnie uczestniczą w unii bankowej (czyli w SSM oraz SRM), a bezpośrednim nadzorem EBC jest objętych obecnie 5 bułgarskich i 5 chorwackich banków.
Wejście Chorwacji do strefy euro oznacza, iż stała się ona pełnoprawnym członkiem unii bankowej, dzięki czemu będzie w pełni uczestniczyć w podejmowaniu decyzji w ramach SSM, a chorwackie banki zyskały dostęp, w razie potrzeby, do wsparcia płynnościowego EBC oraz finansowania z Europejskiego Mechanizmu Stabilności (European Stability Mechanism, ESM).
