Nie zadzieraj z ZUS-em. Kontrolerzy trafiają bez pudła, w sądzie szanse masz nikłe
Z roku na rok rośnie nie tylko liczba kontroli przeprowadzanych przez ZUS, ale także ich skuteczność. W 2023 r. w 94 proc. przypadków postępowań sprawdzających wykryto nieprawidłowości – podkreśla w swoim najnowszym raporcie firma Grant Thornton „Kontrole ZUS w praktyce – wnioski i rekomendacje dla płatników. To nie koniec: próby wywalczenia korzystnego wyroku w sądzie mają bardzo nikłe szanse powodzenia.
Kontrole ZUS spędzają sen z powiek przedsiębiorcom, jak się okazuje nie bez powodu. Eksperci Grant Thornton wskazują, że o ile w latach 2020-2021 było Zakład wszczynał ok. 30 tys. postępowań sprawdzających, o tyle w latach 2022-2023 ich częstotliwość niemal się podwoiła, osiągając 54 tys.
Kontrola płatników składek jest jednym z kluczowych zadań ZUS, wynikającym z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – przypominają autorzy raportu Grant Thornton.
Jak tłumaczą, celem takich postępowań jest ocena, czy płatnicy składek wywiązują się ze swoich obowiązków w zakresie zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, obliczania i opłacania składek oraz wypłacania świadczeń. Do tego warto pamiętać, że ZUS przeprowadza kontrole na podstawie rocznego planu, posiłkując się analizą ryzyka naruszenia przepisów.
Łukasz Boszko, doradca podatkowy z Departamentu Doradztwa Grant Thornton, podkreśla, że kluczowe znaczenie ma prowadzenie rzetelnej i przejrzystej dokumentacji księgowej oraz kadrowo-płacowej.
Prawidłowości w tym zakresie są nie tylko obowiązkiem prawnym, ale również najlepszym zabezpieczeniem przed negatywnymi konsekwencjami kontroli. Warto regularnie przeprowadzać wewnętrzne audyty, które pozwolą zidentyfikować i skorygować ewentualne nieprawidłowości jeszcze przed przybyciem kontrolerów z ZUS – radzi ekspert.
Rośnie liczba kontroli ZUS z wykrytymi nieprawidłowościami
Grant Thornton podkreśla, że z każdym rokiem rośnie liczba kontroli, w czasie których kontrolerzy dopatrzyli się nieprawidłowości. W latach 2020-2021 r. było ich łącznie ok. 25 tys., w latach 2022-2023 ich liczba zbliżyła się do 50 tys. W tym czasie udział kontroli, w których wykryto nieprawidłowości wzrósł z 78 proc. w 2020 r. do 94 proc. w 2023 r.
Autorzy raportu zaznaczają, że ZUS dysponuje olbrzymim dostępem do danych, w szczególności historycznych, a także modelem predykcji.
Algorytmy mogą pracować na konkretnych jednostkach, porównywać je do populacji, analizować sytuację u pracodawcy, a także śledzić pracę lekarzy. Można zatem spodziewać się, że mechanizmy typowania do kontroli będą coraz bardziej skuteczne w przyszłości – czytamy w raporcie „Kontrole ZUS w praktyce – wnioski i rekomendacje dla płatników“.
Anna Szczepska, Senior Manager z Departamentu Outsourcingu zauważa, że zakres kontroli przeprowadzanych przez ZUS nie uległ zmianie, ale widać duże różnice w sposobie ich realizacji.
Obecnie kontrole mają charakter bardziej szczegółowy, a inspektorzy ZUS są lepiej przygotowani. Analizują specyfikę danej firmy i identyfikują potencjalne obszary ryzyka, które mogą świadczyć o nieprawidłowościach. W ten sposób kontrola jest bardziej ukierunkowana na określone zagadnienia, co zwiększa jej efektywność – tłumaczy ekspertka.
Za co najczęściej ZUS czepia się płatników
Autorzy raportu wskazują, że nieprawidłowości stwierdzane w decyzjach ZUS najczęściej wynikają z naruszeń art. 8 ust. 2a oraz art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jak tłumaczą, pierwszy z przepisów polega na „uznaniu za pracowników” osób pozostających w równoległym zatrudnieniu pracowniczym i cywilnoprawnym z różnymi podmiotami.
Więcej wiadomości o kontrolach ZUS-u
Decyzje ZUS oparte są na rozstrzygnięciach sądowych, które praktycznie wykluczają możliwość zatrudnienia jednej osoby przez różne podmioty w ramach grupy kapitałowej. Przepis ten jest „królem polowania” od kilku lat – czytamy w opracowaniu.
Podobnie wygląda sytuacja z rozstrzygnięciami o zbiegu tytułów ubezpieczeniowych, opartych na normie art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
W sprawach, w których od wielu lat ugruntowały się restrykcyjne linie orzecznicze, szanse powodzenia odwołań składanych przez przedsiębiorców są niewielkie. Niewiele jest bowiem wyroków, które zmieniałyby decyzję ZUS na korzyść płatników składek – czytamy w raporcie.
Michał Mieszkowski, Senior Associate z Zespołu Kancelarii Prawnej, przekonuje, że odsetek spraw wygranych w sądach przez płatników składek, chociażby częściowo, nie osiąga w nawet 10 proc..
Nie należy się spodziewać, że tendencja się zmieni – w kolejnych latach podium kategorii najczęściej rozpoznawanych spraw będzie wyglądało tak samo. Chyba że sądy ubezpieczeniowe zaczną interpretować przepisy w sposób bardziej liberalny, korzystny dla przedsiębiorców – zaznaczył.
Jakie kary grożą przedsiębiorcom
Sankcje za niewykonywanie obowiązków z zakresu ubezpieczeń społecznych obejmują:
- ukaranie karą grzywny,
- naliczenie odsetek za zwłokę,
- wymierzenie opłaty dodatkowej,
- wszczęcie postępowania egzekucyjnego,
- zabezpieczenie na majątku płatnika poprzez wystąpienie do sądu rejonowego z wnioskiem o założenie księgi wieczystej, wnioskiem o wpis hipoteki oraz złożenie wniosku do Urzędu Skarbowego o ustanowienie zastawu skarbowego
