Nowa opłata od opakowań z plastiku. Producenci chcą wiedzieć, dokąd trafią pieniądze

Eksperci są od lat zgodni: gospodarka odpadami w Polsce nabierze właściwych kształtów dopiero po wprowadzeniu w życie rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Bo za śmieci muszą wziąć się nie tylko konsumenci. Tak zresztą jest w większości krajów zachodniej Europy, do której i w tej sprawie z roku na rok tracimy. Krzysztof Kawczyński z Krajowej Izby Gospodarczej twierdzi, że nasz dotychczasowy model postępowania z odpadami jest z 2001 r., z niewielkimi poprawkami w 2014 r. I nijak ma się do obecnych realiów gospodarczych, a także zapisów polityki klimatycznej. 

Teraz ma się to w końcu zmienić. Ministerstwo Klimatu i Środowiska przygotowało pakiet przepisów, poddanych obecnie konsultacjom społecznym. Wśród legislacyjnych propozycji jest też ta dotycząca ROP i opłaty, jaką powinien uiszczać producent opakowań. Bardzo możliwe, że w tym zakresie skorzystamy z rozwiązań czeskich i tym samym skończy się na 50 gr za każdy kilogram wprowadzonych na rynek opakowań. 

Swoje stanowisko w sprawie proponowanych przepisów przedstawiło środowisko przedsiębiorców opakowań aluminiowych – reprezentowanych przez Fundację RECAL. Ich zdaniem największe wątpliwości budzi „ogólnikowość założeń dotyczących opłaty wnoszonej przez wprowadzających opakowania, a w szczególności brak obowiązku konsultowania z branżą wysokości minimalnych stawek dla poszczególnych strumieni odpadów oraz niejasne zasady podziału środków zebranych w ramach ROP”. 

„Zaproponowane zapisy są bardzo ogólne i wymagają doprecyzowania wielu kwestii, szczególnie w obszarze finansowania, choć zauważamy też pozytywne rozwiązania” – przekonuje Jacek Wodzisławski, prezes zarządu Fundacji RECAL. 

Co się producentom opakowań aluminiowych podoba? Np. możliwość utworzenia miejsca dla zbiórki opakowań poza systemem gminnym. Z kolei proponowana zasada ekomodulacji powinna doprowadzić do trwałych zmian na rynku opakowań i wyprzeć te, których recykling w skali przemysłowej jest fikcją. Żeby jednak tak się mogło rzeczywiście stać, trzeba wszystko doprecyzować. „Liczymy na to, że szczegóły znajdziemy niebawem w stosownym rozporządzeniu” - uważa Wodzisławski. Zdaniem producentów opakowań pomocne byłoby m.in. określenie „wartość minimalnych stawek ROP, które będą realnie odzwierciedlały cały cykl życia opakowań”.

Jacek Wodzisławski zwraca uwagę, że w przypadku określenia wysokości poszczególnych stawek ROP rząd – przynajmniej na razie – postanowił podążać kontrowersyjną ścieżką. Stawki mają być bowiem określane w trybie obwieszczenia, czyli bez konsultacji z branżą. Wątpliwości wzbudza także to, gdzie środki pochodzące z tych opłat będą trafiać. Zgodnie z unijną dyrektywą opakowaniową powinny być w całości przeznaczone na sfinansowanie selektywnej zbiórki, transportu, kosztów przygotowania do recyklingu, a w sytuacji ujemnej wartości materiału, dodatkowo kosztów samego recyklingu. Tymczasem proponowany mechanizm nie jest sztywno powiązany z osiąganymi wynikami, w tym ze wzrostem masy oraz jakości selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych w gminach. 

Szacuje się jedynie, że opłata w ramach ROP już w 2023 r. przyniesie ok, 1,3 mld zł dla Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 18 proc. tej kwoty (234 mln zł) ma być przeznaczona na inwestycje związane z gospodarowaniem odpadami opakowaniowymi oraz sfinansowanie nowych etatów w resorcie klimatu i wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska. Przedstawiciele Fundacji RECAL zwracają jednak uwagę, że brakuje jakichkolwiek kryteriów i proporcji niezbędnych do właściwego podziału tych pieniędzy.

Producentom opakowań aluminiowych nie do końca podoba się też pomysł na nowe oznaczenia na opakowaniach, które miałyby być dostosowane także dla osób niedowidzących i niewidomych. Przekonują, że będzie to miało ręce i nogi wyłącznie w przypadku ujednolicenia instrukcji segregacji opakowań w całym kraju oraz wprowadzenie oznaczeń na samych pojemnikach.

Tymczasem obecnie w tym zakresie panuje pełna dobrowolność. W efekcie w segmencie opakowań z aluminium część gmin pozwala np. na selektywną zbiórkę aerozoli, a inne wprost zakazują ich selektywnego gromadzenia do żółtego pojemnika. Zdaniem Wodzisławskiego wprowadzenie nowych oznaczeń dodatkowo będzie wymagało większego zużycia energii i surowców w procesie produkcji opakowań, kosztem środowiska. „Kierunek zmian powinien być odwrotny” – przekonuje prezes Fundacji RECAL.

I jeszcze jedna propozycja resortu klimatu i środowiska wywołuje niezadowolenie producentów opakowań aluminiowych. Chodzi o to, żeby kontrole finansowały podmioty im poddane. Jacek Wodzisławski utrzymuje, że „dodatkowe koszty dla przedsiębiorstw zajmujących się recyklingiem spowodują, że przetwórstwo odpadów może stać się nieopłacalne”.