Polska żegna się z węglem. Ku rozpaczy górników o wiele szybciej niż to wcześniej zakładano

Sprawiedliwa transformacja, zeroemisyjny system energetyczny oraz dobra jakość powietrza - to trzy filary najnowszej strategii resortu klimatu „Polityka energetyczna Polski do 2040 roku”.

Dokument różni się od pierwotnej wersji podstawową sprawą: założono w nim zdecydowane szybsze tempo odchodzenia od węgla. Jak szybkie? To już zależy od presji Brukseli. A ostatnio Komisja Europejska nie dość, że planuje bardziej niż do tej pory używać unijnego systemu handlu emisjami (ETS), to w dodatku coraz głośniej mówi się o stworzeniu drugiego systemu, naliczającego emisję wszystkich gazów cieplarnianych, w tym metanu. To wedle ekspertów rozłoży polskie górnictwo na łopatki. 

Dokument zakłada rewolucję w polskim miksie energetycznym. O tym, jak będzie gwałtowna mają decydować ceny uprawnień emisji CO2: im wyższe, tym nad Wisłą pogrzeb węgla będziemy organizować szybciej. Przy umiarkowanym scenariuszu cenowym udział węgla ma spaść z obecnych ok. 77 proc. do 56 proc. w 2030 r. (to dokładnie tyle o ile spadło zużycie węgla kamiennego w Polsce w latach 1990-2017), a po kolejnej dekadzie - do poziomu 28 proc. 

No chyba, że ceny emisji dwutlenku węgla zaczną znacznie szybciej gnać do przodu, o co zresztą apelują Zieloni i reprezentanci Europejskiej Lewicy. Wtedy już w 2030 r. udział węgla w polskim miksie energetycznym ma spaść o ponad połowę do 37 proc. W 2040 r. czarne złoto wedle planów resortu klimatu ma być w 11 proc. źródłem energii w Polsce.

ETS ma być w rękach KE główną bronią zmuszającą krajowe gospodarki do modyfikowania miksów energetycznych. Wiąże się to ściśle z celem redukcyjnym. Obecnie do 2030 r. mamy zmniejszyć emisję o 40 proc. (w porównaniu z 1990 r.), ale na stole leży propozycja mówiąca o 50-55 proc. Najwięksi radykałowie chcą nawet 65-70 proc. Tym samym w 2025 r. cena za emisję tony CO2 ma osiągnąć poziom 34 euro, a pięć lat później już 52 euro. Jeżeli KE zdecyduje się jednak an większą redukcję emisji – na poziomie 55 proc. – to już w 2025 r. emisja tony dwutlenku węgla kosztować będzie 41 euro, a w 2030 r. – 76 euro.

Sprawiedliwa transformacja, jak tłumaczy Ministerstwo Klimatu, ma polegać przede wszystkim na pozyskaniu na ten cel ok. 60 mld zł z funduszy europejskich, na redukcji ubóstwa energetycznego o 30 proc. do 2030 r. i utworzeniu nawet 300 tys. nowych miejsc pracy. Szkoda, że przy okazji przedstawiciele rządu nie przedstawiają planów Unii Europejskiej w tym względzie. Proponowane zapisy w nowym pakiecie klimatycznym mogą okazać się przeszkodą nie do pokonania i cały plan weźmie w łeb.

Głównie chodzi o pieniądze. Kwota 60 mld zł, przy kolejnych siedmiolatkach unijnych i płynących potem nad Wisłę strumieni euro, nie wydaje się szczególnie wygórowana. Ale i tak z jej pozyskaniem może być kłopot. Proponowany w nowym kształcie pakiet klimatyczny zakłada, że wszelkie inwestycje związane nie tylko z węglem, ale wszystkimi innymi paliwami kopalnymi też, będą mogły być subsydiowane wyłącznie do końca 2025 r. Potem z budżetu państwa na ten cel nie może być przeznaczony nawet grosz. 

Fundusze są niezbędne, żeby wedle planu Ministerstwa Klimatu stworzyć równoległy system energetyczny, który z biegiem następnych lat będzie wypierał ten stary - oparty na węglu. Zakłada on uruchomienie do 2040 r. ok. 8-11 GW w ramach energetyki wiatrowej (nakłady inwestycyjne wyliczono w tym przypadku na ok. 130 mld zł). Kosztem ok. 150 mld zł ma powstać ok. 6-9 GW w ramach energetyki jądrowej. Dodatkowo rząd chce stawiać na energetykę lokalną i obywatelską, co w efekcie ma dać do 2030 r. 300 obszarów zrównoważonych energetycznie i 1 mln prosumentów. 

Ostatnim fundamentem ministerialnej strategii do 2040 r. jest jakość powietrza. Nie chodzi tutaj o rządowy Program „Czyste Powietrze”, który od początku nie spełnia łożonych w nim nadziei, a który obecnie resort klimatu stara się poprawiać jak się tylko da (podpisano umowy z 658 gminami i rozpoczęto prace ze Związkiem Banków Polskich „nad przygotowaniem warunków do oferowania przez banki produktów umożliwiających finansowanie kosztów kwalifikowanych przedsięwzięć związanych z wymianą przestarzałych pieców oraz ociepleniem domów”. 

Strategia „Polityka energetyczna Polski do 2040 r.” patrzy na jakość powietrza pod nieco pod innym kątem. Zakłada m.in. wycofanie węgla z ciepłownictwa indywidualnego w miastach już w 2030 r. i na wsiach 10 lat później. Jednocześnie do 2030 r. o 1,5 mln ma wzrosnąć liczba gospodarstw domowych podłączonych do sieci ciepłowniczej. Do tego czasu powinno dojść także do wymiany 3 mln źródeł ciepła w domach i utworzenia 1000 niskoemimsyjych budynków użyteczności publicznej.

Na coraz lepsze powietrze w Polsce ma wpływać także rozwój elektromobilności w motoryzacji. Dlatego resort zaleca, żeby od 2025 r. w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców funkcjonowały wyłącznie zeroemisyjny pojazdy komunikacji publicznej. Od 2030 r. ma to dotyczyć również pojazdów transportu zbiorowego na wsi.