smog

Dziura finansowa w programie Czyste Powietrze nie jest dobrym sygnałem. Ale wcale nie jest tak, że przez to węglowe kopciuchy zostaną z nami na dłużej, a smog będzie nam towarzyszył przez okrągły rok. Przecież w 2024 r. zaczynają wchodzić w życie kolejne zapisy wojewódzkich uchwał antysmogowych, które wprowadzają zakaz dla najgorszych kotłów. W niektórych regionach Polski nawet już obowiązują. Pytaniem otwartym pozostaje, kto będzie to weryfikował i na ile skutecznie.

Już myślałem, że w sprawie stref czystego transportu nasłuchałem się wszystkich bzdur. Że smog z transportu wcale nie dusi i że pewnie dostaję bokiem kasę na konto od klimatycznych lobbystów, żeby takie rozwiązanie w swoich tekstach popierać. Ale po ostatnich obradach krakowskiej Rady Miasta już niczego nie zakładam. Padły tam takie argumenty, że włos się na głowie jeży. Trzeba teraz tylko mocno trzymać kciuki, żeby te informacje jakimś cudem okazały się jednak nieprawdziwe. Inaczej mamy przechlapane.

Zdarza się, że w piecach wciąż lądują odpady, stare meble, płyty wiórowe, miał węglowy, drewno czy biomasa. Ale choć z badań ankietowych Polskiego Instytutu Ekonomicznego wynika, że śmieciami pali 4 proc. polskich gospodarstw domowych, to widać pewną poprawę. I to pomimo kryzysu energetycznego.

W ostatnich dniach smog w Polsce ma mocno z górki. Nie dość, że program Czyste Powietrze ma dziurę na co najmniej 300 mln zł i ludzie tygodniami czekają na przyznane dofinansowanie - co może wyhamować dodatkowo tę inicjatywę - to w dodatku mamy właśnie do czynienia z inwersją temperatury, co tylko zanieczyszczenie powietrze pogłębia. A to wszystko dzieje się w czasie, kiedy brytyjscy naukowcy biją na alarm, bo zidentyfikowali zależność miedzy brudnym powietrzem a udarem mózgu.

Premier Donald Tusk potwierdza, że naszą podstawą energetyczną ma być atom, a uzupełnieniem OZE. Na razie jednak więcej niż 75 proc. naszego miksu energetycznego należy wciąż do węgla. Dlatego emitujemy CO2 na potęgę. Ale są też inne konsekwencje - właśnie przez to Polska ponownie znalazła się na szczycie tabeli, jeżeli chodzi o cenę energii w Europie.

Od lat Polską rządzi pewna prawidłowość: im jest zimniej, tym częściej w ruch idą węglowe kopciuchy, do których bywa, że oprócz czarnego złota trafia to co akurat jest pod ręką. W efekcie, jak tylko u nas słupki rtęci spadają kilka kresek poniżej zera, to rośnie w siłę smog, a normy jakości powietrza znowu przekraczane są w tysiącach procent. Wystarczy zerknąć na mapę europejskich emisji, żeby przestać się dziwić temu jednak cyklicznemu zjawisku.

Na nic zdają się apele, żeby Nowy Rok witać znacznie ciszej niż to tradycja nakazuje, bo sztuczne ognie i sylwestrowe fajerwerki robią ogromny hałas, który męczy zwierzęta. Coś o tym mogą powiedzieć właściciele psów, które ostatniej nocy roku nabierają dziwnej niechęci do wychodzenia na spacery. Ale przecież ważniejsze są głośne rozbłyski na niebie, bez nich pewnie Nowy Rok by się nie zaczął w ogóle. Teraz wychodzi na to, że takie witanie nadchodzących 12 miesięcy powoduje poważne zanieczyszczenie powietrza.

Jestem tubą propagandową lobbystów lub dzbanem, który nie ma pojęcia o Strefach Czystego Transportu. To tylko niektóre rzeczy, jakie dowiedziałem się o sobie po felietonie, w którym zastanawiam się, czy mieszkańcy Warszawy wolą dłużej jeździć starymi samochodami, czy może przypadkiem dłużej żyć. Ale nerwy na bok, przykład Krakowa wskazuje, że te SCT wcale nie muszą być takie straszne, jak się je maluje. Wystarczy je wykorzystać wyborczo.

Europejskie miasta odchodzą od wprowadzania stref, do których nie mogą wjechać najstarsze i najbardziej trujące auta - grzmią przeciwnicy stref, chcąc podważyć sens wprowadzania ograniczeń. Ale prawda jest taka, że w ciągu trzech lat liczba ekologicznych stref nie spadła, lecz wzrosła i to o 40 proc. A miasta mają apetyt na więcej.

Coraz bardziej duszący i zabijający smog jest jednym z ważniejszych wyzwań dla nowego rządu, który ma być zaprzysiężony w przyszłym tygodniu. Bo im zimniejsza aura w Polsce, tym bardziej dają o sobie znać kotły węglowe, które smrodzą niemiłosiernie. Efekt? Przed chwilą Kraków razem z Delhi w Indiach i Lahore w Pakistanie był najbardziej zanieczyszczonym miastem na świecie. Jednak w całym kraju normy dla pyłów zawieszonych przekraczane są o tysiące procent.

Chińska rada stanu wypowiedziała wojnę smogowi i zamierza w kilka lat wyraźnie poprawić jakość powietrza. W tym celu opublikowany został specjalny plan. Dotyczy nie tylko mniejszego zużycia węgla, ale również szybszego rozwoju odnawianych źródeł energii, jeszcze większej promocji samochodów elektrycznych oraz zwiększenia transportu towarowego koleją i wodą.

Byłem już na różnych sesjach miasta. Z transparentami i krzykami też. Dlatego obrady w Warszawie poświęcone Strefie Czystego Transportu (SCT) specjalnie mnie nie zdziwiły. Przecież zawsze jakieś przepisy prawa mają swoich zwolenników i przeciwników. Ale potem przeczytałem o ojcu dziecka z autyzmem i ręce mi opadły.

Warszawa będzie mogła odetchnąć czystszym powietrzem. Po wielogodzinnej i pełnej emocji dyskusji miejscy radni przyjęli Strefę Czystego Transportu. Zwolennicy skutecznej walki ze smogiem nie będą jednak do końca zadowoleni, bo radni wrócili do mniejszej strefy, obejmującej ścisłe centrum Warszawy. A dla mieszkańców wprowadzili czteroletni okres przejściowy.

W stolicy Polski można uratować co roku niemal tysiąc istnień ludzkich, o ile Warszawa weźmie się wreszcie za emisje pochodzące z transportu - wynika z analizy magazynu medycznego The Lancet. Rozwiązaniem, które ma w tym pomóc, jest Strefa Czystego Transportu (SCT). Dobrze, że naukowcy nie sprawdzili w ten sposób innych polskich miast, bo pewnie mocno byśmy się zdziwili. Smog w całej Polsce cały czas ma się bardzo dobrze. Podobnie zresztą jak globalne emisje, które ponownie osiągnęły rekord.

Dzięki Strefie Czystego Transportu krakowianie będą mogli wreszcie oddychać czystszym powietrzem, bo spaliny ze starszych silników diesla trują nas na potęgę. Tymczasem przeciwnicy SCT martwią się o... pacjentów, którzy przez ograniczenia nie dojadą do szpitali. Argument zaskakujący, gdy to właśnie z powodu jakości powietrza Polska notuje ponad 40 tys. przedwczesnych zgonów rocznie.

Jeszcze zanim rząd w 2018 r. poszedł na walkę ze smogiem i uruchomił program wymiany węglowych kopciuchów, wojnę brudnemu powietrzu wypowiedzieli samorządowcy. Najpierw ci z Małopolski, którzy przyjęli pierwszą w kraju uchwałę antysmogową. Za nimi poszli koledzy ze Śląska i innych regionów. I w większości przypadków te regulacje wchodzą w życie już w przyszłym roku.

Może nawet Główny Inspektor Ochrony Środowiska ma rację i w ostatnim czasie jakość polskiego powietrza uległa niewielkiej poprawie. Ale sporo jest jeszcze w tym względzie do zrobienia, o czym przypomina Komisja Europejska i wzywa Warszawę do jako najszybszego usunięcia uchybień w sprawie wykonania wyroku TSUE z 2018 r. Można też to odczuć własnymi płucami i kłopotami zdrowotnymi. Normy przekroczone o 2000 proc. i więcej znowu stają się standardem.

To już powoli staje się tradycją. Im bliżej zimy, tym zdecydowanie pogarsza się jakość powietrza w Azji Południowej. Przez to krajowe rządy z tamtego regionu muszą zamykać szkoły, przenosić w czasie wydarzenia sportowe, czy nakłaniać ludzi, żeby zostali w swoich domach. Z kolei analitycy z Centrum Badań nad Energią i Czystym Powietrzem (CREA) przekonują, że emisja gazów cieplarnianych w Chinach zacznie spadać w 2024 r., po tym jak będzie coraz mniej energii z paliw kopalnych.

To nie tylko nowe normy jakości powietrza, a także paliw stałych, czy program wymiany kopciuchów Czyste Powietrze. Najnowszy raport Fundacji Instrat „Konteksty dekarbonizacji przemysłów energochłonnych” wskazuje, że przed nowym rządowym stoi nie lada wyzwanie – trzeba walkę ze smogiem przyspieszyć i zintensyfikować. Bo emisje gazów cieplarnianych nie tylko demolują nasze zdrowie, ale coraz bardziej również nasze kieszenie.

W tym roku w Warszawie od ponad miesiąca obowiązuje zakaz palenia węglem oraz innymi paliwami stałymi produkowanymi z jego wykorzystaniem. Czy to spowoduje polepszenie jakości powietrza i większą świadomość, z czym wiąże się palenie w kopciuchach, czym popadnie? Eksperci wskazują, że nie do końca, ponieważ nie ma kto przeprowadzać kontroli.