Czyste Powietrze

Kłopoty z dostępem do węgla, które mieliśmy na początku sezonu grzewczego, to nie zjawisko incydentalne. I za chwilę możemy mieć powtórkę. Bardzo poważnie podchodzi do tego rząd, który na różne sposoby chce zachęcić Polaków do odchodzenia od węgla, w pierwszej kolejności obniżając znacząco cenę energii. Niemcy idą o krok dalej i szykują zakaz dla instalacji grzewczych na gaz i olej.

Przez ponad cztery lata funkcjonowania programu Czyste Powietrze nie było żadnych waloryzacji kwot dotacji. Do teraz. Od nowego roku jesteśmy świadkami nowej odsłony tej rządowej inicjatywy, w ramach której można obecnie uzyskać maksymalnie ponad 136 tys. zł. Trzeba tylko spełnić kilka warunków. Jakich? To tłumaczymy krok po kroku w naszym poradniku.

Mamy początek marca, a temperatura znowu spadła poniżej zera i tak też w najbliższych dniach ma być częściej. Uzupełnieniem marcowej aury mają być także uciążliwe śnieżyce. Zima nie odpuszcza, co niestety oznacza, że dalej będziemy dusić się brudnym powietrzem, jak Polska długa i szeroka. Przesadzam? Zerknijcie na najnowsze doniesienia smogowe i sami się przekonajcie. Normy przekraczane są znowu o 1000 proc. i więcej.

Unijna dyrektywa o budownictwie ekologicznym stała się pretekstem do starcia między tymi, którzy najchętniej przyspieszaliby unijną dekarbonizację i czym prędzej pożegnali wszystkie paliwa kopalne, a tymi bardziej konserwatywnymi, którzy też opowiadają się za transformacją energetyczną, ale bez potrzeby wkładania przy tej okazji siedmiomilowych butów. Koniec końców z obecnych ustaleń najbardziej na razie cieszy się lobby gazowe i polskie Ministerstwo Klimatu. Dzięki zawartemu „kompromisowi” nie trzeba będzie też wprowadzać kolejnych zmian do programu Czyste Powietrze.

Szacunki wskazują, że jeszcze w tym roku globalna produkcja energii odnawialnej ma osiągnąć 320 GW, przy wzroście na poziomie 8 proc. przez najbliższe 12 miesięcy. Tylko Stany Zjednoczone zamierzają odłożyć aż 370 mld dol. na rozwój OZE w ciągu najbliższych 10 lat. W naszym kraju politykom z zieloną energią jest mocno nie po drodze, ale Polacy kompletnie się tym nie przejmują. Ba, chyba robią na złość rządzącym.

Siemianowice Śląskie, samo centrum Górnośląski-Zagłębiowskiej Metropolii. Już dawno tu nie ma kopalni i huty. Jest za to 18-dołkowe pole golfowe oraz znana i lubiana w całej Europie strzelnica myśliwska. Od nowego roku sprawdzam jakość powietrza w mojej dzielnicy w Michałkowicach. Powiedzieć, że jest źle, to jakby nic nie powiedzieć.

Na razie ze smogiem realnie nie walczymy, tylko próbujemy go obejść. Kryzys energetyczny pozwolił politykom odłożyć nowe normy jakości powietrza i paliw stałych. Tej zimy ma nam być w pierwszej kolejności ciepło, a nie zdrowo. Z efektami takiej polityki mierzymy się od początku sezonu grzewczego. Teraz nawet w małych miejscowościach przekroczenie norm dobija powoli do 2000 proc.

Wyjaśniło się, w jaki sposób Polacy stali się mistrzami świata w pompach ciepła. Wystarczy zerknąć na wykres ukazujący udział głównych źródeł w programie Czyste Powietrze w 2022 r. Czarno na białym widać, że była to odpowiedź i na rosyjską agresję na Ukrainie i na rozpędzający się kryzys energetyczny. Od gazu z Rosji zaczęliśmy się odwracać plecami bardzo szybko i tak zostało nam do dzisiaj.

Czesi pomagają najbardziej ubogim energetycznie. Ruszyła zmodyfikowana odsłona Nowego Zielonego Programu Oszczędnościowego, który wspiera prace izolacyjno-remontowe na małą skalę. Te z jednej strony poprawiają efektywność energetyczną budynku, redukują emisje, a z drugiej są łatwe do wykonania i oszczędzają czas. Na dom rodzinny można w ten sposób otrzymać dotację w wysokości blisko 30 tys. zł. Tymczasem w Polsce liczba wniosków w programie Czyste Powietrze spada do niebezpiecznej granicy tysiąca tygodniowo.

Jeszcze kilka miesięcy temu wszyscy trzymaliśmy kciuki za ciepłą zimę. Zapotrzebowanie na opał miało być wtedy mniejsze, więc i jego cena niższa, a kryzys energetyczny bardziej znośny. Przy okazji Polacy nie musieliby palić w domach czym popadnie, więc i smog by nam odpuścił. I chociaż jesteśmy świadkami bardzo ciepłego stycznia, to nie wszystkie z tych prognoz się spełniły. Najgorzej jest z jakością powietrza.

Do tej pory zasada była taka: im się robiło zimnej, tym powietrze stawało się coraz bardziej brudne. Bo to, co ludzie wrzucają do pieców, ciągle pozostawia sporo do życzenia. Ale teraz temperatura na zewnątrz traci na znaczeniu. Smog daje w kość tak samo wtedy, kiedy jest mróz i też kiedy słoneczna pogoda bardziej przypomina wiosnę w styczniu niż środek zimy. Dowodem jest właśnie pobity absolutny rekord jeżeli chodzi o stężenie groźnego dla życia i zdrowia dwutlenku azotu. Normy przekroczono o prawie 15 tys. procent.

Ze oświadczeń złożonych przez Polaków w 2022 r. wyłonił się bardzo smutny obraz energetycznego zacofania naszego kraju. Trudno się dziwić, że w obliczu kryzysu, w którym kluczową rolę odgrywają nośniki energii, rząd postanowił zwiększyć atrakcyjność programu Czyste Powietrze. Wreszcie do kogoś na górze dotarło, że bez zwrotu ku zielonej energii nie mamy szans zaistnieć w UE jako cywilizowane społeczeństwo.

Może i Ministerstwo Klimatu i Środowiska szykuje nową odsłonę programu Czyste Powietrze z większymi dotacjami, ale jak pokazują statystyki wyszukiwarki Google, w Polsce już coraz mniej osób to interesuje. Nie to co bijące rekordy popularności pompy ciepła. Widocznie niższe rachunki za prąd są dla Polaków ciągle zdecydowanie ważniejsze od zdrowych płuc. Tymczasem smog w Polsce ma się coraz lepiej. Normy jakości powietrza przekroczone o 2000 proc. już nikogo nie dziwią i na nikim nie robią żadnego wrażenia.

Takiego zamieszania z liczbą kopciuchów węglowych do wymiany w Polsce jeszcze nie było. Nawet były prezes NFOŚiGW przyznaje, że najwięcej namieszał dodatek węglowy, którego wypłatę uzależniono od wcześniejszego zgłoszenia źródła ciepła w Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków. I właśnie w ten sposób zaczęły się mnożyć na potęgę piece na węgiel. Zarejestrowano ich już ok. 3,7 mln na paliwa stałe, tak jakby Programu Czyste Powietrze od czterech lat w ogóle nie było.

Od lat na różne sposoby starano się przekonać rząd, że w takiej, a nie innej formie program Czyste Powietrze po prostu nie działa. Dopiero po paru latach posłuchano Komisję Europejską i Bank Światowy, aby włączyć w dystrybucję środków również banki komercyjnej oraz gminy. Teraz tę rządową inicjatywę, która ma pomagać w walce z brudnym i trującym powietrzem, czeka jednak prawdziwa rewolucja. I to nie jest tak, że w rządzie wreszcie przyznano rację ekspertom. Powód jest banalny: rozwój tego programu to jeden z kamieni milowych polskiego Krajowego Planu Odbudowy. Wszystko jasne?

Zaczynamy coraz bardziej zderzać się z konsekwencjami braku nowych norm jakości powietrza i paliw stałych. W uszach cały czas również dzwonią słowa prezesa Kaczyńskiego, który radził Polakom palić wszystkim, czym się da, byle się ogrzać. W efekcie brudnym powietrzem nie jest już zasnute tylko południe kraju. Smog zaczyna też czuć się wyśmienicie nad Bałtykiem.

Za chwilę mamy pożegnać słoneczną jesień. Będzie ponuro, ciemno, a przede wszystkim zimniej, co pewnie zaraz poskutkuje długimi kolejkami do punktów wymiany opon. Tym razem zanieczyszczenie powietrza może być rekordowe. Przecież państwowa spółka już handluje węglem brunatnym, a politycy radzą Polakom palić w piecach, tym co mają pod ręką. Smog już za kilka tygodni może być nie do zniesienia. Dobitnie świadczą o tym obecnie prowadzone pomiary, gdzie normy przekroczone o 1000 proc. i więcej stają się po prostu w Polsce standardem.

W Polsce nie dość, że normy jakości powietrza są dalekie od tych proponowanych przez Światową Organizację Zdrowia, to w dodatku teraz nikt nie będzie ich respektował. Rząd wszak dopuszcza paleniem węglem brunatnym i jakieś środowisko nie będzie w tym przeszkadzać. Tymczasem dla Brukseli obecny kryzys energetyczny to pretekst do dalszego zaostrzenia już obowiązujących norm, dzięki czemu walka o czyste powietrza ma być bardziej efektywna. Znowu podążamy z UE w zupełnie odmiennych kierunkach.

W Polsce walka o zdrowy oddech właśnie zawinęła na kołku. Nie ma i na razie nie będzie nowych norm jakości węgla, nikt też tej zimy nie będzie zbytnio przejmować się kryteriami dotyczącymi kondycji powietrza. Małopolska już przełożyła w czasie swoją uchwałę antysmogową, a kilka innych województw też chce iść tym tropem. A Sejm chce zgody na sprzedaż węgla brunatnego. Tymczasem o ile wcześniejsze dane Europejskiej Agencji Środowiskowa o wpływie brudnego powietrza na nasze zdrowie wprawiały w osłupienie, to najnowsze doniesienia naukowców po prostu przerażają.

Wrzesień był wyjątkowo chłodny, najzimniejszy od 14 lat. Październik na razie nie jest wcale lepszy. Nic dziwnego, że Polacy posłuchali prezesa PiS Jarosława Kaczyńskiego i zaczęli palić w piecach, czym popadnie. Współzałożyciel Polskiego Alarmu Smogowego ostrzegał już jakiś czas temu, że smog będzie unosił się nad Polską latami. Już go czuć w powietrzu.