Czyste Powietrze

Na to czekała od miesięcy cała branża. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) operator programu Czyste Powietrze w końcu wypracował dodatkowe wymogi dla sprzedawców i dystrybutorów pomp ciepła. Z uwzględnieniem okresu przejściowego mają obowiązywać od 1 kwietnia 2024 r. Koniec z naciąganiem klientów na niedostosowane urządzenia grzewcze, przez które w portfelu nie robi się nawet ciut lżej.

Walka o lepszą jakość powietrza miała być jednym z priorytetów nowego rządu. Oprócz wymiany węglowych kopciuchów mieliśmy stawiać też na termomodernizację budynków. Na razie ekipa premiera Donalda Tuska potyka się o własne nogi. Bo wychodzi na to, że na razie nie dość, że nowych sposobów na walkę ze smogiem nie ma, to w dodatku brakować ma pieniędzy we flagowym programie Czyste Powietrze. Zadaliśmy w tej sprawie pytania zarówno Ministerstwu Klimatu i Środowiska, jak również Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Na polskim rynku urządzeń grzewczych od kilku co najmniej miesięcy obserwujemy zażartą wojnę. Polski boom na pompy ciepła z 2022 r. nie każdemu przypadł do gustu i nie zabrakło tych, którzy owe pompy zaczęli na różnych poziomach obrzydzać. Przy okazji, strasząc klientów kontrolami w ramach programu Czyste Powietrze, wprowadzano ich w błąd. Poznaliśmy stanowisko w tej sprawie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), który jeszcze raz zapewnia, że użytkownicy żadnych urządzeń grzewczych nie mogą czuć się jakoś specjalnie wyróżnieni.

O nowych popach ciepła, wykorzystujących czynnik chłodniczy R290, mówi się od co najmniej paru lat. Teraz zaczynają powoli dominować na rynku. Nic dziwnego, bo takie urządzenia grzewcze potrafią pracować nawet bardziej efektywnie niż kotły gazowe, pozwalają dostarczać do budynków wyższe temperatury, a w dodatku ów R290 jest bardziej przyjazny dla środowiska niż starsze czynniki chłodnicze. Więc ewentualne wycieki nie będą czynić aż takiej szkody.

Chociaż program Czyste Powietrze to bardzo ważna inicjatywa dotyczącą wymiany węglowych kopciuchów, to jednak po pięciu latach od jej uruchomienia, naprawdę trudno mówić o jakimś sukcesie skoro nie wydatkowano nawet 10 proc. założonego budżetu. A teraz wychodzi jeszcze na to, że zasady programu trzeba będzie po drodze dodatkowo zmieniać. Bo UE przestaje bawić się w ciuciubabkę z paliwami kopalnymi w naszych domach.

Jeszcze w 2022 r. byliśmy mistrzami świata jeżeli chodzi o pompy ciepła, ale w 2023 r. nasza rynek tych urządzeń grzewczych złapał zadyszkę. Widać to bardzo wyraźnie w liczbie składanych wniosków w programie Czyste Powietrze. Ale mimo to Stowarzyszenie Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC) jest dobrej myśli i spodziewa się powrotu na ścieżkę wzrostu.

W podpisanej umowie koalicyjnej partnerzy polityczni, którzy najprawdopodobniej utworzą nowy rząd, zapowiadają przyspieszenie transformacji energetycznej oraz wprowadzenie zmian w programie Czyste Powietrze. Zdaniem ekspertów tematu to ważna deklaracja, ale w tym przypadku nie możemy mieć do czynienia z polityczną miotłą. Owszem, modyfikacje programu są potrzebne, ale należy przeprowadzić je z głową.

Zaproponowane zmiany w programie Czyste Powietrze tym razem zostały wycelowane w nieuczciwych sprzedawców pomp ciepła zarabiających na niewiedzy kupujących. Branża się ucieszyła, bo tak po prawdzie czekała tylko na jakąś legislacyjną reakcję rządu na to, co się dzieje na rynku. O dziwo Warszawa tym samym idzie podobnym torem co Bruksela, która też zamierza stać na straży swoich zielonych technologii.

Wszystko wskazuje na to, że program Czyste Powietrze, czyli sztandarową inicjatywę rządu walczącą ze smogiem i węglowymi piecami czekają spore zmiany. Najpierw były sugestie, że zamiast deklarowanej wymiany 3 mln kopciuchów skończy się raptem na 500 tys. A teraz wychodzi na to, że dojdzie też do zaostrzenia kryteriów w przypadku starania się o dofinansowanie zakupu pompy ciepła.

Samorządowcy mogą już nie narzekać na to, że nie ma żadnego programu dotującego wymianę węglowego pieca albo termomodernizację w mieszkaniach komunalnych. Właśnie ruszyła kolejna rządowa inicjatywa - Ciepłe mieszkanie. Ale w odróżnieniu do Czystego powietrza czy Mojego prądu, w tym przypadku beneficjenci składają swoje wnioski bezpośrednio do gmin, które będą podpisywać umowy z mieszkańcami. Ciepłe mieszkanie wyróżnia się od innych programów obowiązującym kryterium dochodowym.

Nie do końca wiadomo, czy program Czyste Powietrze w obecnej formie przetrwa kolejne lata. W kuluarach mówi się o likwidacji już nie 3 mln kopciuchów, a raptem 500 tys. Ale rząd zamierza ze starymi i trującymi źródłami ciepła walczyć też inaczej. Właśnie rusza program Ciepłe Mieszkanie, który również oferuje wsparcie finansowe przy okazji wymiany pieca na paliwa stałe. Z tą różnicą, że w tym przypadku obowiązuje kryterium dochodowe.

Europę mają zalać pompy ciepła, to jeden z fundamentów zainicjowanego w maju 2022 r. unijnego planu REPowerEU. KE szacuje, że do 2030 r. będzie zainstalowanych nawet 60 mln takich urządzeń, chociaż zgodnie z prognozami Europejskiego Stowarzyszenia Pomp Ciepła (EHPA) to będzie tylko 43,2 mln pomp. Skąd ta różnica w szacunkach? Bo programy dotacyjne i ulgi podatkowe cały czas promują paliwa kopalne, ale tych wycelowanych właśnie w pomp ciepła na szczęście też jest coraz więcej.

Nagrodę Earthshot ustanowili w 2020 r. razem książę William i brytyjski biolog, podróżnik i pisarz David Attenborough. Przyznawana jest co roku, od 2021 r. i tak ma być do 2030 r. Kategorie są zgodne z Celami Zrównoważonego Rozwoju ONZ: czystość powietrza, odnowa i ochrona przyrody, ożywienie oceanów, życie bez odpadów oraz działania na rzecz klimatu. Zwycięzcy otrzymują grant w wysokości 1 mln funtów na kontynuację swoich działań. Pierwszy raz w historii szansę na tę nagrodę ma organizacja z Polski. Zwycięzcę poznamy 7 listopada.

Pompy ciepła już od ponad roku są numerem jeden wśród źródeł ogrzewania, o które wnioskują Polacy w programie Czyste Powietrze. Niestety, ta popularność ma też ciemną stronę. Nie brakuje przedstawicieli handlowych, którzy proponują usługi nieuczciwych wykonawców. Najczęściej szwindel polega na proponowaniu drogiej pompy ciepła, której zamontowanie w większości domów jednorodzinnych kompletnie nie ma sensu.

Przez lata rządzący przekonywali, że nikt tak wcześniej ze smogiem nie walczył, jak oni. Co tam zawieszenie norm jakości dla paliw stałych, w tym węgla, co tam dopuszczenie do sprzedaży węgla brunatnego? Grunt, że od września 2018 r. funkcjonuje program Czyste Powietrze. I taka narracja obowiązywała do teraz. Ale program wyborczy PiS wszystko zmienia. Wychodzi bowiem na to, że partia Jarosława Kaczyńskiego wymianę kopciuchów i walkę ze smogiem po prostu sobie odpuszcza.

Paweł Mirowski, wiceprezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a także pełnomocnik premiera do spraw programu Czyste Powietrze, może z dumą mówić o złożeniu w sumie już ponad 675 tys. wniosków w ramach tej inicjatywy. Ale jakości powietrza nam to nie poprawi. A sytuacja pod tym względem jest co najmniej tak kiepska jak rok temu. Na początku września znowu normy przekraczane są o ponad 2000 proc. Aż strach myśleć, co się będzie działo już w trakcie sezonu grzewczego.

W ramach programu Czyste Powietrze można otrzymać nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych bezzwrotnej dotacji, która zostanie przeznaczona na termomodernizację domu, fotowoltaikę lub wymianę pieca. Wysokość dofinansowania uzależniona jest między innymi od dochodów wnioskującego. I dlatego nie każdy może liczyć na dofinansowanie.

Od tygodni sieć zalewają skany rachunków za energię użytkowników instalacji fotowoltaicznych połączonych z pompą ciepła. Są o nawet kilka razy wyższe niż do tej pory. Ma to podobno ostatecznie zniechęcić Polaków do pomp ciepła, które po osiągnięciu rekordowej sprzedaży w Polsce, teraz czekają ciężkie czasy. Tyle że statystki programu Czyste Powietrze pokazują coś dokładnie odwrotnego.

Procentowy udział pomp ciepła w programie Czyste Powietrze w ostatnich miesiącach nieco wyhamował, ale i tak wartości liczbowe wniosków dotyczących tych urządzeń grzewczych są na stałym poziomie, a nawet trochę rosną. Pogłoski o wyhamowywaniu rynku są więc zdecydowanie przedwczesne. Drugą młodość za to przeżywają kotły na biomasę. Tutaj wiodącym czynnikiem pozostaje zasobność portfela.

Całe szczęście, że w Polsce, jak od tygodni przekonuje minister klimatu i środowiska Anna Moskwa, jakość powietrza stale się poprawia, a nie pogarsza. Bo inaczej do premiera Morawieckiego pisaliby w alarmującym tonie lekarze. Tak, jak ma to miejsce w Wielkiej Brytanii, gdzie na ręce szefa tamtejszego rządu Rishi Sunaka złożono z okazji Dnia Czystego Powietrza błagalny list. Podpisali się pod nim lekarze pierwszego kontaktu, a także pielęgniarki, pediatrzy, radiolodzy i psychoterapeuci.