Czyste Powietrze

Pamiętam dobrze, jak przed startem programu Czyste Powietrze zarówno Bank Światowy, jak i Komisja Europejska przekonywały, że ten system dopłat tylko wtedy zrobi różnicę, jak podpisywanych będzie co najmniej 400 tys. umów każdego roku. Po ponad sześciu latach funkcjonowania, tych podpisanych umów w sumie jest raptem mniej niż 800 tys. Jak to można zmienić? Jeden z pomysłów podsuwa współzałożyciel Polskiego Alarmu Smogowego.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska rozpoczęło konsultacje publiczne Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu do 2030 roku (KPEiK), który dla resortu stanowi „zielony kompas” polskiej transformacji energetycznej. Dokument zakłada już w przyszłym roku gigantyczne wzrosty na rynku pomp ciepła, co miałoby wpłynąć na mniejsze koszty ogrzewania. Naukowcy z Danii przetestowali już takie rozwiązania w swojej sieci ciepłowniczej. To rzeczywiście działa.

Z jednej strony 100-proc. dotacja w ramach programu Czyste Powietrze skierowana dla tych najuboższych może zachęcać oszustów do łowów, a z drugiej do wyłudzenia środków może dojść też po stronie beneficjenta. Ale wtedy trzeba liczyć się nie tylko z cofnięciem dotacji, ale także z zaproszeniem do prokuratury.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska rozpoczęło konsultacje społeczne w sprawie programu „Czyste Powietrze”. Resort Pauliny Hennig-Kloski zamierza wprowadzić zmiany w regulaminie programu, który umożliwia wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych jednorodzinnych, by wyeliminować występujące dziś patologie. Wiemy, jakie luki w regulaminie programu mogą zostać załatane.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz NFOŚiGW oficjalnie o programie Czyste Powietrze wypowiadają się tylko w samych superlatywach. Ale podobno, jak się przyjrzeć bliżej, to już aż tak za wesoło nie jest. Nie chodzi tylko o pieniądze i budżet programu, który musi być wspomagany unijnymi funduszami. Część ekspertów cały czas twierdzi, że 100-procentowa dotacja przynosi więcej szkody niż pożytku.

Już mogło się wydawać, że zbliżamy się do końca zamieszania wokół Listy Zielonych Urządzeń i Materiałów ZUM, a także certyfikacji HP Keymark. Przedstawiciele Europejskiego Stowarzyszenia Pomp Ciepła (EHPA) i znaku HP Keymark podjęli rozmowy z administracją rządową. Ale chyba nic z nich nie wyszło, bo EHPA oskarża polski rząd o łamanie prawa i wzywa Komisję Europejską do pilnej interwencji.

Może i liczba składanych tygodniowo wniosków w ramach programu Czyste Powietrze bije na łeb i szyję średnią z zeszłego roku i regularnie już przewyższa 5000, ale i tak tego w danych o jakości powietrza wcale nie widać. Smog cały czas ma się u nas bardzo dobrze i nigdzie się nie wybiera. A im zimniej, tym bardziej przydusza. Wystarczy spojrzeć na rekordzistę z początku października - we wsi w woj. śląskim przekroczono normy o ponad sześć tysięcy procent.

Węgiel na starcie sezonu grzewczego zawsze drożał, zdążyliśmy się już do tego przyzwyczaić. Ale wszystko wskazuje, że podczas nadchodzącej zimy rekordy cenowe będzie biło najpopularniejsze obecnie paliwo w programie Czyste Powietrze – pellet. Mówi się, że za tonę trzeba będzie zapłacić tyle, ile do tej pory płaciliśmy za ekogroszek.

Za wszelką cenę Polacy próbują uwolnić się od węgla. Niedawny hit okazał się niewypałem z rynkowego punktu widzenia. Pompy ciepła coraz bardziej tracą na znaczeniu – tak wynika ze statystyk programu Czyste Powietrze. Sprzedaż tych urządzeń jest najgorsza od prawie trzech lat. Wygrywają za to kotły na biomasę, który osiągnęły najwyższy wynik w historii. Przypomnijmy, Czyste Powietrze ma promować wymianę kopciuchów na węgiel na bardziej ekologiczne źródła ciepła.

Nowa taryfa energetyczna dla użytkowników pomp ciepła miała pojawić się po wakacjach. Rząd obiecał ją ustanowić, tak by korzystanie z tych urządzeń stało się bardziej sensowne z finansowego punktu widzenia. Ale różnie z tym może być. Powód jest prozaiczny: brak pieniędzy, rządzący szukają kasy nawet na program Czyste Powietrze. Może się zatem okazać, że na obniżki cen prądu dla użytkowników pomp ciepła już środków nie wystarczy. Potwierdzi to również publikacja Krajowego Planu na rzecz Energii i Klimatu (KPEiK), którego założenia udało nam się poznać.

Pamiętacie jeszcze sierpniowy wybuch w Chrząstowicach w powiecie opolskim, podczas przeprowadzania prac serwisowych przy instalacji ogrzewania? Zginęły w tym wypadku dwie osoby i dostało się za to najbardziej pompom ciepła. Ale okazuje się, że całkiem niesłusznie. Eksperci wskazują, że samozapłon spowodowany był całkiem czymś innym.

Chociaż Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej kolejny raz spóźnia się z miesięczną statystyką programu Czyste Powietrze, to liczba składanych tygodniowo wniosków, jak wynika to z barometru od Polskiego Alarmu Smogowego, cały czas przekracza średnią za ubiegły rok. To dobrze, bo przecież nie ma tygodnia, żeby normy jakości powietrza nie były przekraczane nie w setkach, a w tysiącach procent. Niezależnie kiedy i gdzie ustawimy czujki.

Sam od paru lat krytykuję mocno tempo programu Czyste Powietrze, w ramach którego przez sześć ostatnich lat wydatkowano raptem niecałe 12 proc. budżetu. Ale obecne przyspieszenie trudno przemilczeć. Liczba składanych wniosków tygodniowo wyraźnie przekracza średnią za ubiegły rok. Przed nami historyczny wynik: milion udzielonych dofinansowań.

Gdy Bruksela postawi w końcu na swoim, to unijna dyrektywa budynkowa EPBD sporo namiesza w regulacjach obowiązujących w Polsce. Nic więc dziwnego, że Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), operator programu Czyste Powietrze, szykuje się do dużych zmian. Unijna dyrektywa budynkowa EPBD wprowadzi transformację energetyczną Unii Europejskiej na nowe tory. Zgodnie z tymi regulacjami już od 2028 r. wszystkie nowe budynki publiczne na terenie Unii, muszą być zeroemisyjne, a od 2030 r. ta zasada ma dotyczyć wszystkich nowo powstałych budynków.

W końcu doczekaliśmy się dokładnych statystyk programu Czyste Powietrze za czerwiec 2024 r. Widać wyraźny skręt w stronę kotłów na biomasę, na czym najbardziej tracą pompy ciepła. Tymczasem EHPA pochwaliło się nowym narzędziem, które porównuje koszty i emisje gazów cieplarnianych dla poszczególnych urządzeń grzewczych. Wychodzi na to, że Polacy nie dokonali dobrego wyboru.

Oj, nie mają łatwego życia pompy ciepła w Polsce. Po miłosnych uściskach jeszcze w 2022 r. przyszły gorsze czasy. Najpierw bierność polityków wykorzystali nieuczciwi sprzedawcy, którzy wciskali nie takie pompy, co trzeba, w efekcie czego użytkownicy tych urządzeń, zamiast mniejszych rachunków zaczęli płacić jeszcze większe. Potem było wyczekiwanie na specjalną taryfę energetyczną i kłótnia o certyfikaty na zielonej liście ZUM. Teraz przeciwnicy pomp ciepła wykorzystują ludzką tragedię.

Trudno się dziwić tym Polakom, którzy dzięki rządowej dotacji wymienili węglowego kopciucha na kocioł gazowy i teraz, przy okazji otrzymywania rachunków za energię, klną na czym świat stoi. Ale ci grzejący swoje domy drewnem wcale nie mają lepiej i ich też w przyszłym roku może czekać niemiła niespodzianka, która uderzy ich po kieszeniach.

Mamy najnowsze statystyki, które pokazują, jaki udział mają poszczególne źródła ciepła we wnioskach składanych o finansowanie w programie Czyste Powietrze. Pompy ciepła nie zaczęły nadrabiać dystansu do kotłów na biomasę. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) długo i nie pierwszy raz ociągał się z publikacją danych, ale we wtorek, 20 sierpnia, zresztą po naszej interwencji, zaktualizował informacje. Przy okazji na rynku odnawialnych źródeł ciepła robi się coraz bardziej gorąco i wcale nie chodzi o rekordowe temperatury za oknem. Do gardeł skoczyli sobie przedstawiciele Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC) i Izby Gospodarczej Urządzeń OZE (IGU OZE).

Na rynku hurtowym gazu jesteśmy świadkami dalszej zwyżki. W efekcie w Europie błękitne paliwo nie było tak drogie w tym roku, jak teraz. Rosnąca cena gazu to fatalna sytuacja zwłaszcza dla tych w Polsce, którzy właśnie gazem ziemnym ogrzewają swoje domy. W perspektywie kolejnych miesięcy ich rachunki mogą pójść w górę o wiele bardziej, niż to do tej pory przypuszczali.

Wygląda na to, że program Czyste Powietrze najgorsze ma za sobą. Aktywiści sugerują co prawda, że za chwilę znowu mogą pojawić się problemy z pieniędzmi, ale zarówno Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ), jak i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, zapewniają, że wszystko jest w porządku i o wypłatę przyznanych dofinansowań nie trzeba się martwić. To dobrze, ponieważ jak na dłoni widać, że obecna edycja będzie cieszyć się taką samą popularnością jak poprzednie – jeśli nie lepszą.