Czyste Powietrze

W kuluarach mówiło się od tym od tygodni, w social mediach zresztą też. Chociaż od miesięcy rząd przekonywał, że z programem Czyste Powietrze i jego finansowanie nic złego się nie dzieje, prawda okazuje się całkiem inna. Teraz wychodzi na to, że program ma być zawieszony. Nieoficjalnie mówi się, że na nawet na sześć miesięcy. Zapytaliśmy o szczegóły Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), który twierdzi, że finalizuje prace nad gruntowną reformą programu.

Liczba składanych tygodniowo wniosków w ramach programu Czyste Powietrze znowu przebiła poziom 5000 i bardzo możliwe, że 2024 r. okaże się pod tym względem rekordowy. Ale to może nieco zniekształcać rzeczywistość i sugerować, że rządowi walka ze smogiem idzie coraz sprawniej. Z taką opinią jednak bardzo trudno się zgodzić. Owszem, można chwalić ostatnio ustanowione nowe normy jakości paliw stałych, w tym węgla. Cały czas jednak zaniechań w tym względzie jest jeszcze więcej.

W pierwszy weekend listopada statystyki programu Czyste Powietrze, ukazujące, ile wniosków dotyczy konkretnych źródeł ciepła, zasugerowały, że wreszcie po ponad pół roku wyczekiwania swój wynik poprawiły pompy ciepła, a kotły na biomasę wyhamowały. Niestety po weekendzie ową grafikę ze statystykami ponownie zmodyfikowano i już tam sierpniowych wyników nie dojrzymy.

Sytuacja na rynku urządzeń grzewczych zrobiła się ostatnio jeszcze ciekawsza. A na nudę przecież nie mogliśmy narzekać. Polski węgiel jest drogi jak diabli, a gazem ostatnio straszy nas coraz bardziej unijna dyrektywa budynkowa i system handlu emisjami ETS2. Do tego wszystkiego pompy ciepła ciągle są w defensywie i nie potrafią wyjść na prostą. W takich okolicznościach pierwsze skrzypce grają od miesięcy kotły na biomasę, co doskonale widać w statystykach programu Czyste Powietrze. To wpływa oczywiście na wprost proporcjonalny do popularności wzrost cen. Mamy zatem bardzo podobną sytuację, jak przed kilku laty, gdy zaczynało brakować węgla, a ceny najpopularniejszego wówczas ekogroszku osiągały zawrotne ceny, dobijając do 5000 zł za tonę.

Cały czas są problemy z programem finansującym wymianę kopciuchów. Rząd twierdzi, że po kłopotach z pieniędzmi w programie Czyste Powietrze z początku roku nie ma już śladu. I o dalsze finansowanie można być spokojnym na kolejne lata. Tak brzmi wersja oficjalna. Ale wcale nie będzie tak różowo. O największe zagrożenia inicjatywy koncentrującej się na wymianie kopciuchów zapytaliśmy Andrzeja Gułę, współzałożyciela i jednego z liderów Polskiego Alarmu Smogowego.

Polski think tank Instytut Reform w swoim najnowszym raporcie wykazuje błędy europejskich rządów, w tym też Polski, które doprowadziły do kryzysy na rynku pomp ciepła. Na naszym podwórku sytuacja może się jeszcze dodatkowo pogorszyć, bo rząd uparcie chce dotować emisyjne piece na biomasę i gaz.

Pamiętam dobrze, jak przed startem programu Czyste Powietrze zarówno Bank Światowy, jak i Komisja Europejska przekonywały, że ten system dopłat tylko wtedy zrobi różnicę, jak podpisywanych będzie co najmniej 400 tys. umów każdego roku. Po ponad sześciu latach funkcjonowania, tych podpisanych umów w sumie jest raptem mniej niż 800 tys. Jak to można zmienić? Jeden z pomysłów podsuwa współzałożyciel Polskiego Alarmu Smogowego.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska rozpoczęło konsultacje publiczne Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu do 2030 roku (KPEiK), który dla resortu stanowi „zielony kompas” polskiej transformacji energetycznej. Dokument zakłada już w przyszłym roku gigantyczne wzrosty na rynku pomp ciepła, co miałoby wpłynąć na mniejsze koszty ogrzewania. Naukowcy z Danii przetestowali już takie rozwiązania w swojej sieci ciepłowniczej. To rzeczywiście działa.

Z jednej strony 100-proc. dotacja w ramach programu Czyste Powietrze skierowana dla tych najuboższych może zachęcać oszustów do łowów, a z drugiej do wyłudzenia środków może dojść też po stronie beneficjenta. Ale wtedy trzeba liczyć się nie tylko z cofnięciem dotacji, ale także z zaproszeniem do prokuratury.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska rozpoczęło konsultacje społeczne w sprawie programu „Czyste Powietrze”. Resort Pauliny Hennig-Kloski zamierza wprowadzić zmiany w regulaminie programu, który umożliwia wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych jednorodzinnych, by wyeliminować występujące dziś patologie. Wiemy, jakie luki w regulaminie programu mogą zostać załatane.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz NFOŚiGW oficjalnie o programie Czyste Powietrze wypowiadają się tylko w samych superlatywach. Ale podobno, jak się przyjrzeć bliżej, to już aż tak za wesoło nie jest. Nie chodzi tylko o pieniądze i budżet programu, który musi być wspomagany unijnymi funduszami. Część ekspertów cały czas twierdzi, że 100-procentowa dotacja przynosi więcej szkody niż pożytku.

Już mogło się wydawać, że zbliżamy się do końca zamieszania wokół Listy Zielonych Urządzeń i Materiałów ZUM, a także certyfikacji HP Keymark. Przedstawiciele Europejskiego Stowarzyszenia Pomp Ciepła (EHPA) i znaku HP Keymark podjęli rozmowy z administracją rządową. Ale chyba nic z nich nie wyszło, bo EHPA oskarża polski rząd o łamanie prawa i wzywa Komisję Europejską do pilnej interwencji.

Może i liczba składanych tygodniowo wniosków w ramach programu Czyste Powietrze bije na łeb i szyję średnią z zeszłego roku i regularnie już przewyższa 5000, ale i tak tego w danych o jakości powietrza wcale nie widać. Smog cały czas ma się u nas bardzo dobrze i nigdzie się nie wybiera. A im zimniej, tym bardziej przydusza. Wystarczy spojrzeć na rekordzistę z początku października - we wsi w woj. śląskim przekroczono normy o ponad sześć tysięcy procent.

Węgiel na starcie sezonu grzewczego zawsze drożał, zdążyliśmy się już do tego przyzwyczaić. Ale wszystko wskazuje, że podczas nadchodzącej zimy rekordy cenowe będzie biło najpopularniejsze obecnie paliwo w programie Czyste Powietrze – pellet. Mówi się, że za tonę trzeba będzie zapłacić tyle, ile do tej pory płaciliśmy za ekogroszek.

Za wszelką cenę Polacy próbują uwolnić się od węgla. Niedawny hit okazał się niewypałem z rynkowego punktu widzenia. Pompy ciepła coraz bardziej tracą na znaczeniu – tak wynika ze statystyk programu Czyste Powietrze. Sprzedaż tych urządzeń jest najgorsza od prawie trzech lat. Wygrywają za to kotły na biomasę, który osiągnęły najwyższy wynik w historii. Przypomnijmy, Czyste Powietrze ma promować wymianę kopciuchów na węgiel na bardziej ekologiczne źródła ciepła.

Nowa taryfa energetyczna dla użytkowników pomp ciepła miała pojawić się po wakacjach. Rząd obiecał ją ustanowić, tak by korzystanie z tych urządzeń stało się bardziej sensowne z finansowego punktu widzenia. Ale różnie z tym może być. Powód jest prozaiczny: brak pieniędzy, rządzący szukają kasy nawet na program Czyste Powietrze. Może się zatem okazać, że na obniżki cen prądu dla użytkowników pomp ciepła już środków nie wystarczy. Potwierdzi to również publikacja Krajowego Planu na rzecz Energii i Klimatu (KPEiK), którego założenia udało nam się poznać.

Pamiętacie jeszcze sierpniowy wybuch w Chrząstowicach w powiecie opolskim, podczas przeprowadzania prac serwisowych przy instalacji ogrzewania? Zginęły w tym wypadku dwie osoby i dostało się za to najbardziej pompom ciepła. Ale okazuje się, że całkiem niesłusznie. Eksperci wskazują, że samozapłon spowodowany był całkiem czymś innym.

Chociaż Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej kolejny raz spóźnia się z miesięczną statystyką programu Czyste Powietrze, to liczba składanych tygodniowo wniosków, jak wynika to z barometru od Polskiego Alarmu Smogowego, cały czas przekracza średnią za ubiegły rok. To dobrze, bo przecież nie ma tygodnia, żeby normy jakości powietrza nie były przekraczane nie w setkach, a w tysiącach procent. Niezależnie kiedy i gdzie ustawimy czujki.

Sam od paru lat krytykuję mocno tempo programu Czyste Powietrze, w ramach którego przez sześć ostatnich lat wydatkowano raptem niecałe 12 proc. budżetu. Ale obecne przyspieszenie trudno przemilczeć. Liczba składanych wniosków tygodniowo wyraźnie przekracza średnią za ubiegły rok. Przed nami historyczny wynik: milion udzielonych dofinansowań.

Gdy Bruksela postawi w końcu na swoim, to unijna dyrektywa budynkowa EPBD sporo namiesza w regulacjach obowiązujących w Polsce. Nic więc dziwnego, że Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), operator programu Czyste Powietrze, szykuje się do dużych zmian. Unijna dyrektywa budynkowa EPBD wprowadzi transformację energetyczną Unii Europejskiej na nowe tory. Zgodnie z tymi regulacjami już od 2028 r. wszystkie nowe budynki publiczne na terenie Unii, muszą być zeroemisyjne, a od 2030 r. ta zasada ma dotyczyć wszystkich nowo powstałych budynków.