wymiana kopciuchów

Pamiętam dobrze, jak przed startem programu Czyste Powietrze zarówno Bank Światowy, jak i Komisja Europejska przekonywały, że ten system dopłat tylko wtedy zrobi różnicę, jak podpisywanych będzie co najmniej 400 tys. umów każdego roku. Po ponad sześciu latach funkcjonowania, tych podpisanych umów w sumie jest raptem mniej niż 800 tys. Jak to można zmienić? Jeden z pomysłów podsuwa współzałożyciel Polskiego Alarmu Smogowego.

Z jednej strony 100-proc. dotacja w ramach programu Czyste Powietrze skierowana dla tych najuboższych może zachęcać oszustów do łowów, a z drugiej do wyłudzenia środków może dojść też po stronie beneficjenta. Ale wtedy trzeba liczyć się nie tylko z cofnięciem dotacji, ale także z zaproszeniem do prokuratury.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz NFOŚiGW oficjalnie o programie Czyste Powietrze wypowiadają się tylko w samych superlatywach. Ale podobno, jak się przyjrzeć bliżej, to już aż tak za wesoło nie jest. Nie chodzi tylko o pieniądze i budżet programu, który musi być wspomagany unijnymi funduszami. Część ekspertów cały czas twierdzi, że 100-procentowa dotacja przynosi więcej szkody niż pożytku.

Sam od paru lat krytykuję mocno tempo programu Czyste Powietrze, w ramach którego przez sześć ostatnich lat wydatkowano raptem niecałe 12 proc. budżetu. Ale obecne przyspieszenie trudno przemilczeć. Liczba składanych wniosków tygodniowo wyraźnie przekracza średnią za ubiegły rok. Przed nami historyczny wynik: milion udzielonych dofinansowań.

Aktywiści smogowi uparcie twierdzą, że przed programem Czyste Powietrze kolejne zawirowania i za chwilę możemy mieć do czynienia z powtórką sytuacji z początku roku, kiedy nie można było wypłacać przyznanych dotacji. Ale Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ) przekonuje, że to bzdury. Żadnego tego typu zagrożenia nie ma, co więcej podjęto działania zmierzające w celu długofalowego finansowania tego programu.

Lista zielonych urządzeń i materiałów ZUM miała uporządkować głównie rynek pomp ciepła i pokrzyżować dalsze plany nieuczciwym sprzedawcom. Ale na razie bałagan panuje jeszcze większy i wychodzi na to, że promowane w ten sposób są przede wszystkim urządzenia grzewcze z Chin. Zapytaliśmy o to zamieszanie operatora programu Czyste Powietrze - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Tam nikt z tego powodu nie panikuje.

Lista Zielonych Urządzeń i Materiałów (ZUM) miała uporządkować zdemolowany głównie przez polityczną bierność polski rynek pomp ciepła. Ale na razie jest większy bałagan niż do tej pory. I cały czas trafiają do nas tego typu urządzenia grzewcze made in China. Dlatego znawcy tematu twierdzą, że klienci powinni wykazać się cierpliwością, bo wtedy będą mieli większy wybór.

Przez wciskanie Polakom felernych pomp ciepła staliśmy się świadkami zapaści. Liczba składanych wniosków na pompy w ramach programu Czyste Powietrze spadła z 64 proc. w styczniu 2023 r. do 29 proc. w marcu 2024 r. Ten zjazd może za chwilę być jedynie wspomnieniem. Weszły właśnie zmiany, na które celujący w pompy ciepła czekali od miesięcy. Ten gamechanger wchodzi akurat do gry w momencie, kiedy kotły gazowe mogą mocno stracić na popularności w związku z rosnącymi cenami błękitnego paliwa i planowanymi obostrzeniami.

Nie dość, że po ponad pięciu latach trudno mówić o sukcesie Czystego Powietrza, to w dodatku na początku roku okazało się, że kasa programu świeci pustkami, a w internecie przybywa wściekłych komentarzy beneficjentów, którym przyznano dofinansowanie, na które muszą czekać, nie wiadomo do kiedy. Ale chyba ten najcięższy okres za nami, co widać i w budżecie programu i w liczbie składanych tygodniowo wniosków.

Program Czyste Powietrze ma na celu ograniczenie zanieczyszczeń pochodzących z niskiej emisji. Dotacja pozwala przeprowadzić prace termomodernizacyjne albo związane z wymianą źródła ciepła. Kto może ją otrzymać? Jak ubiegać się o wsparcie?

Chociaż program Czyste Powietrze nie ma ostatnio zbyt dobrej passy po tym, jak rząd Mateusza Morawieckiego nie zostawił złamanego grosza na jego dalszą realizację, to i tak od startu inicjatywy skoncentrowanej na wymianie węglowych kopciuchów, czyli września 2018 r., liczba składanych wniosków osiągnęła rekordowy poziom. Jak wykazuje to barometr od Polskiego Alarmu Smogowego (PAS): dotyczy to tak całego kraju, jak i poszczególnych województw.

Sporo dzieje się od początku roku wokół programu Czyste Powietrze. Zaczęło się od problemów z pieniędzmi, po tym jak okazało się, że poprzedni rząd nie zostawił na to złamanego grosza. Do tej pory aktywiści antysmogowi utrzymują, że nie ma przygotowanego dalej scenariusza finansowego na kolejne lata funkcjonowania programu. Ministerstwo Klimatu i Środowiska temu zaprzecza, a resort finansów ogłasza dodatkowo dobrą nowinę.

Trwa przeciąganie liny. Z jednej strony jest rząd i Ministerstwo Klimatu i Środowiska, które ostatnio średnio raz na tydzień obiecuje, że pieniędzy w programie Czyste Powietrze nie zabraknie. Z drugiej aktywiści antysmogowi przekonują, że to tylko takie pobożne życzenia, w dodatku dotyczące jedynie najbliższych lat. A co z wymianą kopciuchów węglowych w dłuższej perspektywie czasowej?

Przygotowany przez Polski Alarm Smogowy (PAS) ranking dotyczy aktywności gmin w programie Czyste Powietrze od początku jego uruchomienia czyli września 2018 r. do końca 2023 r. Zdecydowanie na tle innych wyróżnia się woj. śląskie, które w tym zestawieniu, w pierwszej dziesiątce ma aż sześć swoich reprezentantów.

Znowu gorąco wokół programu Czyste Powietrze. Eksperci twierdzą, że może teraz udało się na szybko zasypać dziurę nawet na kilkaset milionów złotych, ale i tak dalej jest kłopot z wypłatą przyszłych środków. Co gorsza: nie ma cały czas długofalowego finansowania, co sugeruje, że programowi w ciągu raptem dwóch lat grozi bankructwo. A do tego wszystkiego Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), operator Czystego Powietrza, tym, którzy są zdecydowani na zakup pomp ciepła radzi jeszcze kilka tygodni cierpliwości.

Program Czyste Powietrze najgorsze ma już chyba za sobą. Nie ma już śladu po dziurze na kilkaset milionów złotych, jaką zostawił poprzedni rząd. A liczba składanych wniosków tygodniowo jest największa od startu we wrześniu 2018 r. i bije kolejne rekordy. To dobrze wróży, zwłaszcza, że smog nam wcale nie odpuścił, o czym ostatnio przekonywali działacze Dolnośląskiego Alarmu Smogowego i Ruchu Rodzice dla Klimatu.

Głównie przez polityczną bierność użytkownicy pomp ciepła dalej mają pod górkę. Może udało się wyeliminować z rynku nieuczciwych sprzedawców i dystrybutorów, ale specjalnej taryfy energetycznej - o co branża apelu bezskutecznie od wielu miesięcy - jak nie było, tak nie ma. Efekt? Popularność pomp ciepła leci na łeb i szyję, co doskonale widać w statystykach programu Czyste Powietrze.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska już chyba otrząsnęło się po tym, jak wyszło na jaw, że poprzedni rząd Mateusza Morawieckiego nie zostawił ani grosza na wypłatę kolejnych dofinansowań, przyznanych w ramach programu Czyste Powietrze. Jest już jasne, że budżet tej inicjatywy skoncentrowanej na wymianie węglowych kopciuchów wesprze Krajowy Plan Odbudowy (KPO), a także Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) i nie tylko.

O ile mieszkańcy Śląska zakasali rękawy i złożyli 154 tys. wniosków o wymianę starych kopciuchów, o tyle Mazowszanie nie popisali się determinacją.  - Jeśli ta tendencja się utrzyma, to wydaje mi się, że już wkrótce możemy się spodziewać sytuacji, w której to mazowieckie gminy staną się smogowymi liderami – komentuje Piotr Siergiej z Polskiego Alarmu Smogowego.

Pojawiły się najnowsze statystyki programu Czyste Powietrze, obejmujące styczeń 2024 r. Niestety, potwierdza się czarny scenariusz i zjazd pomp ciepła w składanych wnioskach na wymianę kopciucha nie dość, że nie wyhamował, to w dodatku jeszcze przyspieszył. W lutym na fotel lidera powinny wskoczyć kotły na biomasę. A wszystko przez polityczną bierność.