Klimat mocno się popsuł, a w spółkach Skarbu Państwa zamieszanie
Największe Spółki Skarbu Państwa, chcąc dążyć do zielonej transformacji i dekarbonizacji, powinny dbać o ograniczenie negatywnego wpływu na klimat. Firma Instrat przyjrzała się raportowi zrównoważonego rozwoju i strategii klimatycznych największych spółek z udziałem Skarbu Państwa notowanych na GPW w ramach WIG20 i wyniki analizy nie napawają optymizmem, ponieważ spółki stawiają sobie cele klimatyczne, lecz realizują je wolno i niekonsekwentnie. Może nowa dyrektywa unijna CSRD zmieni coś w tym temacie.
Jak co roku Instrat śledzi cele klimatyczne i emisje gazów cieplarnianych raportowane przez spółki giełdowe.
Właśnie zaczęliśmy aktualizować uruchomioną w 2023 r., bazę ESG Instrat Database i w pierwszej kolejności przyglądamy się największym spółkom z udziałem Skarbu Państwa, które współtworzą indeks WIG20. Wyniki tej analizy przedstawiamy w poniższym artykule, a aktualizacji całej bazy danych można spodziewać się jeszcze jesienią br. - informuje Instrat.
Najambitniejsze spółki pod względem celów klimatycznych
W indeksie WIG20 znajduje się siedem spółek z udziałem Skarbu Państwa (SSP): PKO BP, Orlen, Pekao, PZU, KGHM, PGE oraz JSW. Wszystkie należą do najambitniejszych podmiotów giełdowych pod względem stawianych celów klimatycznych, które:
- opracowały strategie klimatyczne stosunkowo szybko. Przykładowo Orlen czy PGE przygotowały plany dekarbonizacji już w 2020 r. JSW pierwszą, choć ograniczoną strategię redukcji emisji opublikowała jeszcze wcześniej, bo już w 2019 r.,
- wszystkie siedem SSP należących do WIG20 obecnie ustanowiło cel klimatyczny. Dla porównania, spośród pozostałych trzynastu firm z WIG20 zrobiło to dziesięć z nich,
- SSP mierzą wysoko. Wszystkie zadeklarowały bowiem, że najpóźniej w 2050 r. osiągną neutralność klimatyczną. Taki cel zakłada redukcję emisji spółki do odpowiednio niskiego poziomu oraz kompensację pozostałych, trudnych do zredukowania emisji (tzw. emisji rezydualnych) przy użyciu tzw. offsetów węglowych.
Jednak tylko Orlen uwzględnia w swojej strategii dekarbonizacji redukcję emisji z zakresu 3. Emisje z zakresu 3, to emisje powstające w pełnym łańcuchu wartości spółki, które obejmują nie tylko emisje bezpośrednio wytworzone przez spółkę, ale też m.in. emisje powstałe przy produkcji używanych przez spółkę materiałów oraz tworzeniu, transporcie i użytkowaniu produktów i usług oferowanych przez firmy. W praktyce, emisje z zakresu 3 wyglądają różnie dla spółek z poszczególnych sektorów.
Przykładowo, Orlen po konsolidacji najwięcej emisji z łańcucha wartości raportuje w kontekście użytkowania sprzedanych produktów, a więc spalania sprzedanych przez spółkę paliw w pojazdach jej klientów w praktycznie całej polskiej gospodarce oraz na innych rynkach – to aż 132 mln ton CO2eq w 2022 r. (z łącznie 157 mln ton CO2eq z całego zakresu 3). Dla porównania raportowane przez KOBiZE emisje z całego sektora transportu w Polsce to aż 69 mln ton CO2 - wskazuje Instrat.
Dla banków większość emisji z łańcucha wartości pochodzi z finansowania wysokoemisyjnych inwestycji. Pominięcie emisji z tego zakresu jest częstym i istotnym uchybieniem w budowaniu planów dekarbonizacji największych spółek giełdowych – są one najtrudniejsze do podliczenia i zmniejszania, ale najbardziej miarodajne dla określenia wpływu na klimat wielu sektorów.
Inną wadą publikowanych strategii klimatycznych według Instrat jest niejednoznaczne lub mało ambitne określenie organizacyjnych granic celu środowiskowego. Zarówno PKO BP, jak i Pekao w strategiach zrównoważonego rozwoju zaznaczają, że celem końcowym jest neutralność klimatyczna banku. Jako że autorzy nie doprecyzowują, czy określenie bank oznacza całość grupy kapitałowej, czy wyłącznie spółkę dominującą w jej ramach.
Czasami, pomimo tego, że strategia zrównoważonego rozwoju przyjmowana jest dla całej grupy kapitałowej, cel redukcji emisji dotyczy tylko części spółek wchodzących w jej skład. Przykładowo, w głównym tekście strategii PZU czytamy, że spółka zobowiązuje się do osiągnięcia neutralności klimatycznej w działalności własnej. Jednak przypisy w dokumencie doprecyzowują, że cel ten obejmuje wyłącznie dwie spółki należące do grupy, których emisje nie przekładają się nawet na większość emisji PZU.
Cierpi na tym idea transparentności środowiskowej przedsiębiorstw. Z jednej strony niemożliwe staje się bowiem rozliczanie spółek z realizowania swoich celów klimatycznych. Z drugiej takie praktyki przedsiębiorstw wprowadzają w błąd interesariuszy, gdyż cele wydają się bardziej zielone niż ma to miejsce w rzeczywistości.
Plany i załażenia nie zawsze odzwierciedlają rzeczywistość
Plany, jakkolwiek ambitne, realizowane są jednak zbyt wolno i niekonsekwentnie, jeśli za miernik przyjąć redukcję emisji tylko z zakresu 1 i 2 SSP w ostatnich latach – te powstałe w wyniku bezpośredniego spalania paliw przez spółkę oraz w związku z wykorzystaniem energii elektrycznej i cieplnej pobranej z sieci. Emisje w tych zakresach dla większości spółek spadają powoli bądź nie spadają wcale.
Wśród siedmiu analizowanych SSP tylko w trzech emisje z zakresów 1 i 2 w 2023 r. były niższe niż w 2022 (PKO BP, Pekao, PGE). W pozostałych spółkach emisje w mniejszym lub większym stopniu wzrosły. Choć danych za 2023 r. wciąż nie opublikował Orlen, w poprzednich latach trend emisji w tej spółce także był wzrostowy - informuje Instrat.
Pozytywnym wyjątkiem jest PGE. Emisje w tej spółce spadły w ub.r. o 18 proc. W raporcie niefinansowym spółka informuje, że jest to zasługą m.in. oddawania do użytku kolejnych instalacji OZE oraz zastępowania węgla kamiennego mniej emisyjnym paliwem kopalnym – gazem ziemnym przy produkcji energii. Spółka inwestuje w rozwój elektrowni wiatrowych, farm fotowoltaicznych i magazynów energii. PGE informuje również, jakie konkretnie działania będą podejmowane w najbliższych latach.
To nie kolejne moce OZE oddawane przez PGE do użytku sprawiają, że emisje z elektrowni węglowych spadają – tak twierdzi spółka.
I tłumaczy, że to przez ogólny rozwój mocy OZE w polskim systemie elektroenergetycznym, czyli dzięki wysiłkowi wielu innych, prywatnych inwestorów spada poziom wykorzystania elektrowni węglowych, w tym tych na węgiel brunatny posiadanych przez PGE lub inne energetyczne SSP (spoza WIG20).
PGE nawet bez wydzielania aktywów obniżyłyby i zapewne obniżą emisję w kolejnych latach, choć przede wszystkim w wyniku ewolucji rynku, a nie własnego wysiłku. Spółka z ul. Mysiej oczywiście w kolejnych miesiącach będzie się skupiać na szybkim wydzieleniu aktywów węglowych, co poprawiłoby jej wskaźnik emisyjności, ale znowu będzie to efekt nie wysiłku redukcyjnego, ale brownspinningu.
Według Instrat należy również docenić sektor finansowy za solidny, trwający od kilku lat trend spadkowy w zakresach 1 i 2. Te emisje sektora mają jednak nieznaczący udział w całości jego śladu węglowego, w którym dominują emisje z zakresu 3.
Posiłkując się przykładem JSW, względem 2018 r., który spółka określiła jako rok bazowy, emisje z zakresów 1 i 2 spadły do 2023 r. zaledwie o nieco ponad 1 proc. Z danych ujawnionych przez KGHM wynika z kolei, że emisje zakresu 1 i 2 w 2023 r. były od 7 do 10 proc. wyższe niż emisje w 2020 r., przyjętym za rok bazowy celów klimatycznych - podaje Instrat.
JSW i KGHM postawiły więc przed sobą ambitne cele, za którymi, póki co nie nadąża bieżące tempo redukcji emisji przez te spółki, bo obie spółki zadeklarowały, że do 2030 r. zredukują emisje ze wspomnianych zakresów o 30 proc.
Biorąc pod uwagę dynamikę ich wzrostu w ostatnich latach, osiągnięcie tych celów może być trudne. Oczywiście, w tych sektorach redukcja emisji uchodzi za trudniejszą i procesy inwestycyjne np. Program Redukcji Emisji Metanu JSW trwają latami, ale pozostaje pytanie, czy spółki potrafią się rozwijać bez wzrostu emisji, nawet jeśli tymczasowego?
Porównując spadek emisji SSP w ostatnich latach, z poziomem wyznaczonym przez ich cele redukcji należy jednak pamiętać, że redukcja emisji często jest procesem nieliniowym. Emisje gazów cieplarnianych zazwyczaj spadają skokowo, na skutek wdrożenia określonych zmian czy inwestycji. Jednak oczekiwanie na gwałtowne spadki przed rokiem 2030, przy kontynuowaniu polityki business as usual do tego czasu według Instrat jest błędnym podejściem.
Tylko nieliczne spółki w pełni raportują emisje CO2
Jeśli chodzi o raportowanie emisji w całym łańcuchu dostaw w zakresie 3. Zaledwie dwie z siedmiu analizowanych SSP – Orlen oraz PGE – podają pełne emisje w tym zakresie. KGHM raportuje informacje o emisjach zakresu 3 dla większości, choć nie wszystkich kategorii tych emisji.
Pozostałe SSP nie raportują emisji z łańcucha dostaw w ogóle lub raportują nieznaczący wobec całokształtu ich działalności zakres danych o tych emisjach. Zakres 3 w bardzo ograniczonym wymiarze raportują PKO BP oraz PZU, natomiast JSW i Pekao nie informują o tych emisjach wcale. W przypadku JSW emisje z zakresu 3 również byłyby wielokrotnie wyższe względem sumy emisji z zakresów 1+2, co w przypadku Orlenu, też producenta i sprzedawcy paliwa kopalnego – węgla koksującego i koksu.
Publikowanie niepełnych danych z zakresu 3 przyjmuje okazjonalnie wręcz kuriozalną formę np. spółki z sektora finansowego, które nie informują o emisyjności swoich portfelów kredytowych, redukcji zużycia papieru w firmach czy programy zachęcające pracowników do zmiany sposobów komunikacji na niskoemisyjną. Jednocześnie kłuje w oczy brak jasnych programów dotyczących na przykład zmiany portfeli kredytowych banków na niskoemisyjne.
Co ciekawe, spółki łamią własne deklaracje dotyczące publikowanie danych z zakresu 3. W strategii klimatycznej Pekao z 2021 r. czytamy, że spółka w 2023 r. miała rozpocząć obliczanie emisji z zakresu 3, lecz do dziś nie ich nie opublikowała. Strategia KGHM podobnie sugeruje, że najpóźniej w pierwszej połowie 2024 r. spółka ujawni dane dotyczące emisji w łańcuchu wartości. Na ten moment przedsiębiorstwo opublikowało jedynie częściowe dane dotyczące emisji z zakresu 3 za 2022 r.
Według szacunków CDP w przypadku banków emisje związane z ekspozycjami kredytowymi są średnio 700 razy wyższe niż te z zakresów 1 i 2. Niestety, żadna z analizowanych spółek z sektora finansowego tego typu danych nie upublicznia. A w końcu, spółki finansowe mają fizyczną możliwość oszacowania emisji z łańcucha wartości, na co wskazuje, chociażby przykład Banku ING. W konsekwencji zaniechań przy samym raportowaniu, firmy nie uwzględniają także emisji z zakresu 3 w swoich celach klimatycznych (wyjątkiem jest Orlen).
Więcej informacji na temat emisji gazów cieplarnianych można przeczytać poniżej:
Dyrektywa unijna rozszerzy zakres obowiązkowego raportowania
Zmiany w zakresie ujawniania informacji o zrównoważonym rozwoju wprowadzą nowe przepisy przyjęte na podstawie unijnej dyrektywy CSRD. Ta znacząco rozszerzy zakres obowiązkowego raportowania informacji o kwestiach klimatycznych.
Największe spółki giełdowe po raz pierwszy przygotują raporty zgodnie z nowymi przepisami w 2025 r. za rok 2024. Przepisy CSRD nakładają obowiązek ujawnienia strategii klimatycznych określanych jako plany transformacji, wraz z miernikami ich realizacji. Dyrektywa zobliguje także spółki do ujawniania pełnego śladu węglowego, włącznie z zakresem 3. Spółki wprawdzie będą mogły nie ujawniać tych danych, jeżeli wykażą, że nie są one istotne, jednak w praktyce ciężko sobie wyobrazić taką ich klasyfikację.
Niska wiarygodność celów klimatycznych i brak przejrzystości przy raportowaniu emisji SSP to problem nie tylko z perspektywy przeciwdziałania zmianom klimatu, lecz także rozwoju tych firm. Unikając realizacji ambitnych celów, spółki państwowe działają więc zarówno na niekorzyść dobra publicznego, jak i własnych akcjonariuszy. Przy rosnącej popularności zielonych instrumentów finansowych, te firmy, które nie podejmą odpowiednio ambitnych działań, stracą na konkurencyjności.
Uwagę publiczną przykuwają teraz zmiany personalne w zarządach SSP. Istnieje jednak nadal uzasadniona obawa, że w ich zarządzaniu wciąż dominuje krótkowzroczność, a to nie opłaca się nigdy. Zwłaszcza przy przeciwdziałaniu zmianom klimatu.
