Krajowy budżet tego nie wytrzyma. Polacy mogą skarżyć rząd za smog

Taka a nie inna opinia rzecznika generalnego TSUE dotyczy sprawy mieszkańca Paryża, który od francuskiego rządu domaga się 21 mln euro odszkodowania.

Jego zdaniem brudne powietrze tylko popsuło jego zdrowie, a rząd Francji nie zrobił nic, żeby normy jakości powietrza wyrównać z unijnymi limitami. I francuski sąd poprosił unijny Trybunał o wyjaśnienie, czy osoby fizyczne mogą domagać się takiego odszkodowania.

Zdaniem ekspertów takie stanowisko rzecznika generalnego TSUE wpisuje się jak najbardziej w dotychczasowe orzecznictwo, w którym w ostatnich latach w sumie 10 państw (m.in. Francję, Włochy i Rumunię) uznano za winne takiej a nie innej kondycji powietrza. Za smog dostało się też Polsce. 

Już w 2018 r. TSUE uznał, że Polska jest winna przekroczenia dopuszczalnych poziomów pyłu PM10, spowodowanego przez spalanie węgla i śmieci w 35 z 46 stref jakości powietrza.

Nie zastosowano jednak żadnych kar i grzywien, bo też rząd w Warszawie obiecał podjąć stosowne kroki. Jeszcze w 2018 r. uruchomiono program Czyste Powietrze, a rok później Kraków zakazał u siebie palenia węglem i drewnem. Teraz wydaje się już wszystko jasne.

Zdaniem rzecznik generalnej TSUE Juliane Kokott najczęściej takiej ochrony sądowej potrzebują biedniejsze społeczności, które żyją i pracują na obszarach o wysokim zanieczyszczeniu powietrza.

Zaznaczyła jednocześnie, że osoby sądzące swój kraj za smog i żądające za to odszkodowania, będą musiały udowodnić, że uszczerbek na ich zdrowiu bezpośrednio spowodowało zanieczyszczenie powietrza.

Ale pozwane rządy mogą uniknąć odpowiedzialności, o ile udowodnią, że nawet przy odpowiednim planie ochrony powietrze, limity zanieczyszczeń i tak byłyby przekroczone.

W ramach Zielonego Ładu Bruksela jeszcze w tym roku ma zaproponować podwyższenie limitów zanieczyszczeń powietrza, żeby bardziej zbliżyć się do rygorystycznych wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia WHO), opublikowane we wrześniu 2021 r.

W Polsce tak po prawdzie walka na poważnie ze smogiem trwa dopiero od kilku lat. Po tym jak kolejne samorządy wojewódzkie (zaczęło się od Małopolski) przyjęły uchwały antysmogowe, a rząd ruszył z programem wymiany kopciuchów Czyste Powietrze.

Wcześniej, w 2016 r. na 50 najbardziej zanieczyszczonych miast UE, zdaniem WHO, 33 znajdowały się w Polsce. W 2018 r. ten wynik był jeszcze gorszy i wśród pięćdziesięciu największych miejskich brudasów unijnych aż 36 reprezentowało nasz kraj.

Dochodziło też już w Polsce do sądowych skarg na smog. Jako pierwszy na taki krok zdecydował się Oliwer Palarz, założyciel Rybnickiego Alarmu Smogowego, który w 2015 r. pozwał Skarb Państwa za smog i fatalną kondycję powietrza. Sześć lat od złożenia pozwu Sąd Okręgowy w Gliwicach przyznał mu rację i zasądził na jego rzecz 30 tys. zł.

Znacznie krócej, bo tylko dwa lata, trwało za to rozpatrzenie sprawy aktorki Grażyny Wolszczak, która również uznała, że państwo nie dba o jej zdrowie i nie podejmuje efektywnych działań, żeby zniwelować smog. I także poszła do sądu, który też przyznał jej rację.