Polityka klimatyczna przestaje być opcją. Pogódźcie się z tym
Zmiany klimatu coraz bardziej oddziałują na rozwój polskich gmin i regionów. Z poradnika „Zintegrowane planowanie rozwoju w kontekście zmian klimatu” dowiadujemy się, że fale upałów, susze i gwałtowne deszcze kosztowały już 180 mld zł. Samorządy, by zapewnić bezpieczeństwo, muszą pilnie zintegrować politykę klimatyczną z rozwojem, czerpiąc z globalnych wzorców.
Dokument powołuje się na analizy Europejskiej Agencji Środowiska i zwraca uwagę, że budowanie odporności na złożone ryzyko klimatyczne jest konieczne i pilne, ponieważ dotyczy wszystkich segmentów polityk publicznych od infrastruktury krytycznej, poprzez planowanie przestrzenne, aż po zdrowie mieszkańców.
Wśród najgroźniejszych zjawisk pogodowych, z którymi muszą mierzyć się samorządy, są m.in. fale upałów, nawalne deszcze, susze oraz gwałtowne powodzie. Zjawiska te coraz częściej występują naprzemiennie, a ich konsekwencje nakładają się na siebie, powodując szkody w infrastrukturze, rosnące koszty utrzymania systemów publicznych oraz większe obciążenia dla lokalnych budżetów.
Słowa te mają odzwierciedlenie w analizach. Inne badania IOŚ-PIB pokazują, że w latach 2001‑2019 zjawiska ekstremalne w Polsce spowodowały straty bezpośrednie szacowane na około 115 mld zł, a uwzględniając skutki pośrednie, takie jak przerwanie działalności przedsiębiorstw czy utracone możliwości gospodarcze, łączna wartość strat mogła przekroczyć 180 mld zł w tym samym okresie.
Kluczowe kierunki transformacji Mazowsza
W niektórych regionach, takich jak Mazowsze, analizy demograficzne wskazują, że starzenie się populacji dodatkowo wzmocni skutki klimatyczne. Osoby powyżej 65. roku życia, czyli grupa, która według diagnozy uznawana jest za szczególnie narażoną podczas fal upałów, będzie stanowiła coraz większą część mieszkańców, co wymusza dostosowanie infrastruktury zdrowotnej i opiekuńczej do nowych realiów.
Jednocześnie w tej samej diagnozie zauważono, że struktura gospodarcza regionu pozostaje silnie zależna od paliw kopalnych, ponieważ aż 97,5 proc. krajowej produkcji wyrobów przemysłowych w oparciu o ropę i gaz ziemny oraz 63,8 proc. energii opartej na paliwach stałych i produktach rafineryjnych powstaje właśnie na Mazowszu. Oznacza to, że transformacja energetyczna, jeśli ma być skuteczna, musi uwzględniać lokalne uwarunkowania i potencjały.
Ekspertki podkreślają, że polityka klimatyczna musi stać się częścią zintegrowanego planowania rozwoju. Nie może funkcjonować obok strategii samorządowych, ale powinna być z nimi trwale zespolona, zarówno w relacji poziomej pomiędzy różnymi dokumentami jednej gminy lub regionu, jak i pionowej, łączącej politykę krajową, regionalną i lokalną.
Współczesna polityka przestrzenna, której zadaniem jest kształtowanie struktury funkcjonalno-przestrzennej terytorium, musi uwzględniać skutki zmian klimatu nie jako czynnik dodatkowy, lecz jako element bazowy wpływający na rozmieszczenie zabudowy, zapewniający ciągłość terenów zieleni, wspierający systemy retencji oraz zarządzanie ryzykiem klimatycznym – zauważa Małgorzata Hajto z IOŚ-PIB, współautorka poradnika.
Nie są to zresztą założenia teoretyczne, bo w wielu miejscach na świecie takie myślenie o przestrzeni i klimacie stało się fundamentem udanych transformacji.
Jak prowadzą transformację klimatyczną globalne wzorce
W dokumencie wiele uwagi poświęcono również inspirującym przykładom miast, które już osiągają znaczące rezultaty w transformacji klimatycznej. Jednym z nich jest szwedzkie Växjö, gdzie od lat 90. emisja CO2 na mieszkańca spadła o ponad 70 proc., mimo że populacja miasta wzrosła o jedną trzecią, a produkt krajowy brutto na osobę podwoił się.
Podobnie Nowy Jork opracował jeden z najbardziej ambitnych na świecie programów redukcji emisji związanych z budynkami, które odpowiadają za niemal 70 proc. emisji CO2 w mieście, przy czym połowa tej wartości pochodzi z największych obiektów.
Wprowadzona w 2019 roku regulacja Local Law 97 nakłada na właścicieli budynków o powierzchni ponad 25 tys. stóp kwadratowych obowiązek spełniania coraz bardziej rygorystycznych norm energetycznych i emisyjnych już od 2030 roku.
Kopenhaga prowadzi intensywną działalność na rzecz redukcji emisji, jednak jej plan osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2025 roku został przesunięty ze względu na brak krajowego finansowania instalacji wychwytywania dwutlenku węgla. Mimo to miasto uruchomiło demonstracyjną instalację CCS pod koniec 2023 roku, deklarując, że choć cel zostanie osiągnięty później, to pozostaje aktualny i nie jest zagrożony w dłuższej perspektywie.
Więcej wiadomości na temat środowiska można przeczytać poniżej:
Od zrównoważonych zamówień po obowiązkowe plany adaptacji
Polskie samorządy mają dziś do dyspozycji bardzo szeroki wachlarz narzędzi od miejskich planów adaptacji, które są obowiązkowe we wszystkich miastach powyżej 20 tys. mieszkańców, po zrównoważone zamówienia publiczne, w których administracje mogą promować rozwiązania sprzyjające redukcji emisji i gospodarce o obiegu zamkniętym.
Szczególne znaczenie ma weryfikacja klimatyczna inwestycji, zgodna z wytycznymi Komisji Europejskiej, która ocenia zarówno wpływ projektów na klimat, jak i ich odporność na przyszłe zmiany środowiskowe. To właśnie dzięki niej jednostki samorządu terytorialnego mogą uzyskać dostęp do ogromnych środków unijnych przeznaczonych na lata 2021–2027, w których kwestie klimatyczne stanowią kluczowe kryterium finansowania.
Ekspertki podkreślają również dynamicznie rozwijającą się rolę uczestnictwa społecznego.
Coraz częściej to mieszkańcy poprzez panele obywatelskie, konsultacje społeczne czy zielone budżety obywatelskie stają się współautorami polityki klimatycznej. Modele te nazywane są klimatycznym współrządzeniem i stanowią jeden z filarów skutecznej transformacji w nowoczesnych jednostkach samorządowych - komentuje dr Agnieszka Sobol z IOŚ-PIB, współautorka poradnika.
Jak zauważają autorki, że choć wyzwania są złożone i wielowymiarowe, to jednocześnie stanowią ogromną szansę rozwojową. Włączenie polityki klimatycznej do planowania strategicznego może nie tylko podnieść odporność samorządów na rosnące ryzyka środowiskowe, lecz także stać się impulsem modernizacyjnym i ekonomicznym, analogicznym do przemian, które dokonały się w takich miastach jak Växjö czy Kopenhaga.
Nowe podejście do planowania terytorialnego, oparte na holistycznym rozumieniu zmian klimatu, przestaje być opcją i staje się standardem, bez którego trudno będzie zapewnić bezpieczeństwo, jakość życia i trwały rozwój lokalnych społeczności - podsumowują współautorki poradnika.
